Zokirjon saidboboyev

„qoraqalpoq
xalqining milliy davlatchiligi“
tashkil etilganligini qonunan 
rasmiylashtirdi.
Qoraqalpog‘iston avtonom viloyati 160000 kv. km. dan ortiq 
hududni egallagan bo‘lib, to‘rtta ma’muriy okrug — To‘rtko‘l, 
Chimboy, Xo‘jayli va Qo‘ng‘irot okruglaridan tashkil topgan edi.
Viloyat ko‘p millatli edi: 
qoraqalpoqlar —
38,1 foiz, 
qozoqlar
— 28,5 foiz, 
o ‘zbeklar —
27,5 foiz, 
turkmanlar—
3,2 foiz, 
boshqa
millatlar —
2,7 foizni tashkil etardi. Qoraqalpog‘iston avtonom 
viloyatining boyligi uncha katta emas: 5 foizini o‘rmon massivlari, 
280745 bosh chorva, 800000 so‘m pul bo‘lib, ular chegaralanish 
vaqtida taqsimlangan edi.
1932 
yil 20 martda SSSR Markaziy Ijroiya Qo‘mitasining Rayosati 
„Qoraqalpog‘iston avtonom viloyatini Avtonom Sovet Sotsialistik 
Respublikasiga aylantirish va uning RSFSRga kirishi to‘g‘risida“ 
qaror qabul qildi. Awalgidek Markaz rejalariga muvofiq avtonom 
respublikaga qishloq xo‘jalik xom ashyosi va chala mahsulotlar 
yetkazib berish vazifasi yuklatildi. Paxta tozalash va baliqchilik 
avtonom respublika sanoatining yetakchi tarmoqlari bo‘lib qoldi.
1936 yil 5 dekabrda SSSRning yangi Konstitusiyasi qabul 
qilindi, unda Qoraqalpog‘istonning 0 ‘zbekiston SSR tarkibiga 
kirishi ko‘zda tutilgan edi. Bu markazning o‘z manfaatlarini ko‘zlab 
“SSSRning paxta mustaqilligi“ ni qoiga kiritish uchun 0 ‘rta 
Osiyo respublikalari zimmasiga rejalashtirgan navbatdagi murakkab 
vazifani qonunlashtirishi edi. Ana shu vazifa barcha 0 ‘rta Osiyo 
xalqlarini bir-biri bilan yaqinlashtirdi va bir maqsad yo‘lida 
birlashtirdi.
1946 yilda Qoraqalpog‘istonda 425 ta jamoa xo‘jaligi bo‘lib,
154,8 ming gektar sug‘oriladigan yerga, shu jumladan respublika
169

---

chigit ekiladigan 54 ming gektar maydonga ega edi. 1946-1950 
yillarda 42 ming gektar yer o'zlashtirildi, 1950-1960 yillarda esa 
chigit ekiladigan maydonlar yana 35 ming gektarga ko‘paytirildi. 
1960 yilga kelib bu ko‘rsatkich 131,5 gektami tashkil qildi.
Qoraqalpog‘istonda 1964-1984 yillar mobaynida 7 million 
144 ming tonna paxta yetishtirildi. Markaz 0 ‘zbekiston kabi 
Qoraqalpog‘iston sanoatini ham asosan paxtachilik bilan bog‘lagan 
holda rivojlantirishni m o‘ljallagan bo‘lib, sanoatnig boshqa 
tarmoqlariga e’tibor qaratilmadi.
1950 yilda Markazning Bosh Turkman kanali qurilishi to ‘g‘- 
risidagi qarori qabul qilindi. Bu kanal Xorazm vohasi orqali 
Shimoliy Turkmaniston bo‘ylab o‘tar va Amudaryoning qadimgi 
0 ‘zboy o‘zani bo‘ylab Kaspiy dengizigacha borar edi. Belgilangan 
rejalar amalga oshiriladigan bo‘lsa, mintaqadagi ekologik vaziyatni 
jiddiy ravishda o‘zgartirardi, lekin Orol dengizini halokatga olib 
kelmas edi. Biroq 1952 yilda Bosh Turkman kanalinmg qurilishi 
boshqa loyiha bo‘yicha bordi, uni amalga oshirish natijasida 
Qoraqum kanali yuzaga keldi.
1956 yilda respublikada Taxiatosh GRESini qurish boslilandi. 
Qisqa muddat ichida energetiklar shahri vujudga keldi. Taxiatosh 
GRESining birinchi navbati 1961 yilda foydalanishga topshirildi.
60-70-yillarda Qoraqalpog‘iston sanoatining rivojlanishi asosan 
yengil sanoat, ya’ni paxta tozalash va oziq-ovqat sanoatlarini 
ustuvor rivojlantirilishi evaziga ancha yuqori bo‘lganligi kuzatildi.
Oziq-ovqat sanoatida M o‘ynoq baliq-konserva zavodi yiliga
17,4 million banka quvvat bilan ishladi, lekin Orolning qurib 
borishi natijasida baliq zahiralari keskin kamaydi va bu soha ham 
inqirozga yuz tutdi.
60-80-yillardagi islohotlar o ‘zining ziddiyatli ekanligiga 
qaramay, har holda Qoraqalpog‘istonning ishlab chiqaruvchi 
kuchlarini nisbatan rivojlantirishga yordam berdi. Xalq xo‘jaligining 
moddiy-texnikaviy bazasi mustahkamlandi. Irrigasiya-meliorasiya 
inshootlarining butunlay yangicha tizimi tashkil etilib, qo‘riq 
yerlarni o‘zlashtirish va sug‘orishda muhim omil bo‘ldi.
170

---