Zokirjon saidboboyev

antimonarxistik, antifeodal, xalq-
demokratik
xususiyatiga ega bo'lgan tuzum sifatida aks ettirdi. Ayni 
vaqtda Konstitusiyada RSFSRning hokimiyat shakli bo‘lgan 
sovet
andozasi
qabul qilindi, lekin Xorazmdagi sovetlar o‘z mazmuniga 
ko‘ra proletar diktaturasini ifoda etmasdi, u demokratik xususiyatga 
ega edi. Qurultoy sobiq yosh xivaliklar a’zosi bo‘lgan Polvonniyoz 
Hoji Yusupov boshchiligidagi Xalq Nozirlar Kengashini sayladi. 
Hukumat sobiq yosh xivaliklar, turkman urug‘lari rahbarlari va 
kommunistlardan tashkil topdi. Qizil askar nayzalari yordamida 
o'matilgan bu tuzumni o‘z kuchlari bilan saqlab va mustahkamlab 
bo'lmasligini yaxshi tushungan Xorazm Xalq Sovet Respublikasi 
rahbarlari RSFSRning ko‘magiga umid qilishga intildi.
1920 yil 13 sentyabrda RSFSR bilan XXSR o‘rtasida Ittifoq 
shartnomasi, shuningdek, harbiy-siyosiy va iqtisodiy bitimlar tuzildi. 
Bu hujjatlar, bir tomondan mamlakatdagi to'ntarilish natijasida 
o'rnatilgan tuzumni mustahkamlashga yordam bergan bo‘lsa, 
ikkinchi tom ondan, uning RSFSRga to 'liq qaram ligini 
qonunlashtirdi.
Buxoro amirligidagi voqealar ham aynan shunga o‘xshash asosda 
xotima topdi. Moskva va Toshkentda ishlab chiqarilgan rejaga asosan 
1920 yil 23 avgustda kommunist Beshim Sardor qo‘mondonligidagi 
turkmanlar polki Sakami egalladi, keyin qizil armiya qismlarining 
qo‘llab-quvvatlashi bilan 29 avgust erta tongda Eski Choijo‘ym 
bosib oldi. Shundan so‘ng Beshim Sardor boshchiligida inqilobiy 
qo‘mita tashkil qilindi. Choijo‘y inqilobiy qo‘mitasi oldindan 
kelishilgandek, o‘sha kuniyoq sovet hukumatiga yordam so‘rab
157

---

murojaat qildi. Olsha kuniyoq ilgaridan tayyorlab qo'yilgan sovet 
qo‘shinlariga tegishli ko‘rsatmalar yuborildi. „Qo‘zg‘olon ko‘taigan 
Buxoro xalqi“ ga yordam ko‘rsatishga kirishish to‘g‘risida Turkfront 
bo‘yicha buyruq berildi.
Bolsheviklar rejimining harbiy jihatdan ancha ustun qo‘shinlari 
1920 yil 28 avgustdan 29 avgustga o‘tar kechasi buxorolik “inqilobiy 
tuzilmalar“ ishtirokida amirlik hududiga shiddat bilan bostirib 
kirdilar. Ular Qarshi, Kitob, Shahrisabzni bosib olib, amirlik 
poytaxtiga yaqinlashib qoldilar. Lekin bu yerda bosqinchilar amir 
qo‘shinlarining qat’iy qarshiligiga duch keldilar. Turkfront 
qo‘mondonligi buyrug‘i bilan Eski Buxoro samolyotlardan 
bombardimon qilindi, to‘plar va bronepoyezdlardan turib qattiq 
o'qqa tutildi. Amirlik poytaxti ostidagi janglar 4 kecha-kunduz 
davom etib, 1920 yilning 2 sentyabrida amirlikning so‘nggi tayanchi
— Ark mag‘lub bo‘ldi.
Amirlik poytaxti bosib olingandan keyin hokimiyat muvaqqat 
Butunbuxoro Inqilobiy qo‘mitasi ixtiyoriga o'tdi. Muvaqqat 
Inqilobiy qo‘mita darhol Turkkomissiya rahbariga ilgaridan tayyorlab 
qo'yilgan Manifestni e’lon qildi. Unda Buxoro davlati “Mustaqil 
Buxoro Sovet Respublikasi" deb ko‘rsatilgan edi. 1920 yil 11 
sentyabrda inqilobiy yosh buxoroliklar partiyasi tarqatib yuborildi, 
uning ko‘pchilik a’zolari F.Xo‘jayev boshchiligidagi Buxoro 
kommunistik partiyasi tarkibiga kirishdi. 1920 yil 14 sentyabrda 
Buxoro kommunistik partiyasi Markaziy Qo'mitasi Muvaqqat 
Umumbuxoro inqilobiy qo‘mitasi va Xalq Nozirlar Kengashining 
birlashgan majlisida Abdulqodir Muhitdinov boshchiligidagi 
Umumbuxoro inqilobiy qo‘mitasi - oliy qonun chiqaruvchi organ 
va Fayzulla Xo‘jayev raisligidagi respublika hukumati - Xalq 
Nozirlar Kengashi tashkil qilindi.
1920 yil 6 oktyabrda amiming yozgi saroyi — Sitorai Mohi 
Xosada xalq vakillarining I Umumbuxoro qurultoyi ish boshladi. 
Qurultoy Buxoroni Xalq Sovet Respublikasi deb e’lon qilish haqida 
qaror qabul qildi. 1921 yil 4 martda Moskvada Buxoro Xalq Sovet 
Respublikasi bilan RSFSR o£rtasida Ittifoq shartnomasi va iqtisodiy
158

---

bitim tuzildi. Bu hujjatlar Xorazm Xalq Sovet Respublikasi kabi 
Buxoro Xalq Sovet Respublikasining ham RSFSRga harbiy-siyosiy 
va iqtisodiy jihatdan qaram bo'lganligini qonun yo‘li bilan 
mustahkamladi.