Áziz oqıwshılar! Sizler informatika páni, informaciya hám infor

---

4
Áziz oqıwshılar! Sizler informatika páni, informaciya hám infor-
maciyaǵa baylanıslı ayırım atamalar haqqında 5-klasta dáslepki maǵlıw-
matlarǵa iye boldıńız. Bul bapta dáslepki alǵan maǵlıwmatlarıńız 
bilimge aylanıwı, kózqarasıńız keńeyiwi ushın jeterli túrde tereń hám 
tolıq informaciya beriledi.
1-sabaq. INFORMACIYA TÚSINIGI HÁM
BILIW HAQQÍNDA
«Informaciya» sózi hár qıylı tillerde qollanılıp, mánisi hár qıylı 
talqılansa da, olardıń tiykarında latınsha 
informatio
sózi jatadı. 
Ol «túsindiriw», «súwretlew», «xabar alıw» degen mánini ańlatadı. 
Qaraqalpaq tilinde informaciya sózi 
xabar
degendi bildiredi.
IX — X ásirlerde Farabiy laqabı menen jasap dóre-
tiwshilik etken jerlesimiz Abu Nasr Muhammed ibn 
Muhammed ibn Uzluǵ Tarxan biliw procesin eki 
basqıshta — 
aqılıy biliw
hám 
seziw biliwi
nen ibarat 
bolıp, olar óz ara baylanıslı hám biri ekinshisiz 
payda bolmaytuǵının ayrıqsha kórsetken. Biliwdiń bel-
gili basqıshları informaciyasız qáliplespeydi, demek, 
informaciya biliwdiń tiykarın qurawshı element
bolıp 
esaplanadı.
Alımnıń aytıwınsha, adamnıń qáliplesiwinde dáslep 
«azıqlanıw talabı» payda bolıp, soǵan baylanıslı adam awqatlanadı. 
Onnan sońǵı talaplar «sırtqı talaplar» bolıp, olar tikkeley sırtqı tásir 
nátiyjesinde seziw aǵzaları arqalı payda boladı. Bizge belgili «sırtqı 
talaplar» 5 túrli bolıp: teri arqalı seziwi; dám seziw; iyis seziwi; esitiw 
seziwi; kóriw seziwi. Farabiy 
«Ilim hám mádeniyattıń pazıyletleri»
kitabında tábiyattı biliw procesi sheksiz ekenligin, bilim 
bilmewden 
biliwge, sebebin biliwden aqıbetti biliwge, sıpatlardan áhmiyetke
qaray 
barıwın hám onıń tiykarında, ilimniń barǵan sayın artıp, tereńlesip 
barıwın dálillegen.