Ўзбкистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат педагогика

а
товушини узоқ вақт чўзиб талаффуз қилиш 
буюрилади. Бу йўл билан 
м
товуши нутқга қўйилгач, шу товушни тилни 
тишнинг орасида қисиб талаффуз қилиш буюрилади. Бунда аниқ
м
товуши 
эшитилади. Ринолалияда, одатда, товушнингталаффузини тўғрилаш 
жарангсиз ундошдан бошланади. Овозсиз ишлаш кўп холда товушни 
тайёрлаш ва стимуляция қилиш, уни номини айтмай туриб, товуш 
талаффузида учрайдиган патологик таъсирдан қутулиш имконини беради. 
Б, 
в, г, д, ж
товушини нутқга қўйиш
а
унлиси орқали амалга оширилади. 

---

52 
А
унлиси жарангли ундош фонемаларни ҳосилқилишда фойдаланилади, чунки 
катта очилган оғиз ўзини кузатиш учун қулай ва бўшашган лаб мускуллари 
артикуляцияга халақит бермайди. 
Д
товушини талаффуз қилишда, ташқарига 
чиқарилган тилга тепа тишни теккизиш тавсия этилади. 
Ж
товуши устида иш олиб борилганда қуйидагиларга аҳамият бериш 
керак: 
—
бола
а
товушини чўзиш билан бир вақтда тилни "косача" ҳолатига 
келтирилади; 
—
бола
а
товушини чўзиш билан бир вақтда тилни "косача" ҳолатига 
келтирилади ва тишни бир-бирига яқинлаштириб, лабларни доира ҳолатига 
келтиради. 
Ж
товушни
р
товушидан ҳосил қилиш ҳам мумкин. 
Г
товуши механик усул ёрдамида 
к
товушига ўхшаб 
д
товушидан ҳосил 
қилинади. 
Сирғалувчи 
з
товуши 
э
товушидан ҳосил қилинади. Бунинг учун 
э
товуши талаффуз қилинади ва шу вақтнинг ўзида тил ташқарига чиқарилади 
ва тишлар бир-бирига яқинлаштирилади. 
Кейинчалик жарангли товушларнинг талаффузи турли унлилар орасида 
интервоклизацияси машққилинади. 
Ава ева ава ува ива 
Аве еве ове уве иве 
Аво ево ово уво иво 
Ову еву ову уву иву 
Бу бирикмалар овознинг турли баландлигида, биринчи унлини чўзиб ва 
иккинчи унлини пасайтириб ёки тескарисига талаффуз қилинади. 
Интервокал машқлар жараёнида логопед керакли товушга, шундай 
сўзлар топиш керакки,бунда ўтилаётган товуш унли товушлар ўртасида 
келсин. Болага бурун санори 
м
товушни узоқ, чўзиб талаффуз қилиш 
буюрилади. Кейин лабларни кулги ҳолатига келтириб, тилни бир оз чиқариб 

---

53