Ўзбкистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат педагогика

Ёпиқ 
ринолалияда 
олиб 
бориладиган 
логопедик 
ишнинг 
самарадорлиги бурун-ҳалқум ҳолатига, унинг функциясига ва боланинг 
ёшигабоғлиқ. Логопедик машғулотнинг бошланғич даврида нафас 
машқларини олиб бориш тавсия этилади. Бундан мақсад оғиз ва бурундан 
нафас олиш нафас чиқаришни дифференциация қилишдир. Бу машқлар аввал 
пуфлашдан бошланиб, кейин бурундан қисқа ва чуқур нафас чиқариш билан 
алмаштирилади. Шу билан биргаликда юмшоқ танглай ва ҳалқумнинг орқа 
девор мускуллари ҳаракатини нафас чиқаришни мувофиқлаштириш устида 
иш олиб борилади. Бу машқлар 
м, н
бурун товушларининг талаффузини 
тўғри йўлга қўйиш ва мустаҳкамлашга имкон яратади. Якунловчи даврда 
унли товушларни жарангдорлиги ва бурун товушларига қарама-қарши 
қўйилган товушлар (п, б-м; т, д-н) устида иш олиб борилади. 
Очиқ ринолалия. 
Ринолалиянинг очиқ формасигаоғиз бўшлиғида 
ҳосил бўлувчи товушлар димоғда талаффуз этилади. 
И ва у
унли товушларида 
тембр сезиларли даражада ўзгаради, бу унли товушлар артикуляциясида оғиз 
бўшлиғига ҳамма товушлар артикуляциясига кўра торайган бўлади. 
А
унли 
товушлар талаффузида юқоридаги ҳолат камроқ учрайди, чунки бу товуш 
талаффузида оғиз бўшлиғига кенгроқ очилади. Ундош товушлар 
талаффузида тембр бузилишлари кузатилади. Шовқинли ва қоришиқ 
товушлар талаффузида хириллаган товуш қўшилиб келади. Портловчи 
п, б, т, 

---

44 
к
ва 
г
товушлари ноаниқ талаффуз қилинади, чунки оғиз бўшлиғида етарли 
даражада ҳаво босими ҳосил бўлмайди, натижада бурун бўшлиғи тўлиқ 
бекилмайди. Очиқ ринолалияни аниқлаш учун функционал текшириш 
усуллари мавжуд. Энг оддий текширишлардан бири Гуцман усулидир. Бунда 
логопед болага галма-гал
а
ва 
и
унли товушларни қайтаришни буюради ва 
боланинг бурун йўлини бир бекитиб, бир очиб туради. Очиқ ринолалияда бу 
унли товушларнинг жарангдорлигида сезиларли даражада фарқ бўлади. 
Айниқса, 
а
унлиси бурун йўлини бекитиб талаффуз қилингандан 
и
товуш 
талаффузи эшитилмайди, шу билан биргаликда логопеднинг бармоқлари 
бурун қанотларидаги кучли тебранишни сезади. Яна аниқлаш усулларидан 
бири, бу фонендоскоп билан текширишдир. Бунда текширувчи 
фонендоскопнинг бир учини ўзининг қулоғига, иккинчи учини боланинг 
бурнига тутиб туради. Бола унли товушларни, айниқса у ва а унлиларини 
талаффуз қилганда кучли шовқин эшитилади. Ундош 
ф, с, ш
товушлар 
талаффузида хириллаган овоз эшитилади. 
Очиқ ринолалия