Њзбекстон республикаси олий ва њрта



Download 0,82 Mb.
bet9/37
Sana05.07.2022
Hajmi0,82 Mb.
#742205
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   37
Bog'liq
1884 Физика

МАРКАЗДАН КОЧМА КУЧ. Айланма харакат килаётган жисмда марказга интилма ва кочма кучлар мавжуддир. Маркага интилма куч айланани марказига каратилган булиб, Ньютонни иккинчи конунига асосан: Fм.и = maм.и. = mv2/R = mw2R
Бунда, m- жисмни массаси; aм.и- марказга интилма тезланиш; v- чизикли бурчакли тезланиш; R - айлана радиуси.
Марказдан кочма кучга асосланган хаво сув насослари, дон тозалайдиган курилма, сепараторлар центрафигуралар ва бошка купгина асбоб ускуналар кишлок хужалигида, фанда ва халк хужалигида ишлатилади.
ХУЛОСА. Хулоса килиб айтганда жисмларнинг илгариланма харакатлар билан механик харакатларни нихоят даражада мураккаб эканлиги ва айланма харакат конунлари хам кишлок хужалигини куп сохаларида кулланилади.


II. МОЛЕКУЛЯР ФИЗИКА ВА ТЕРМОДИНАМИКА


1-Мавзу: Модда тузилиши ща=ида умумий маълумотлар. Газлар ва газ =онунлари.

  1. Режа:

  2. Молекуляр физикани предмети ва методлари.

  3. Молекуля-кинетик назариянинг асосий коидалари.

  4. Молекуляр-кинетик назариянинг асосий коидаларини тасдикловчи баъзи ходисалар хакида.

  5. Газнинг экспериментал конунлари.

  6. Идеал газ холат тенгламалари (Клапейрон-Менделеев тенгламаси)

  7. Хулоса.

Адабиётлар:
МОЛЕКУЛЯР ФИЗИКАНИ ПРЕДМЕТИ ВА МЕТОДИ. Молекуляр физика микроскопик газсимон, суюк, каттик жисмларни физик хоссаларини хамда бу жисмларни ташкил килган (атомлар, молекулалар, ионлар) микрозарраларнинг иссиклик харакати ва узаро таъсири натижасида буладиган физик жараёнларни текширади. Жисм холатининг мухим микроскопик характеристикаси хароратдир.
Харорат молекулаларнинг харакат тезликлари оркали микдорий белгиланиши мумкин. Маълумки, хар бир молекулани шахсий тезлиги булади. Шунинг учун уртача тезлик олинади.
Макроскопик система хоссаларини уртача кийматлари асосида таърифлаш методи молекуля-кинетик ёки статистик методи дейилади.
Макросистеманинг куп хоссаларини яъни энергияни бир турдан иккинчи турга айланиш жараёнларини термодинамика асослари булимида урганилади. Хакикатдан хам моддаларни молекуляр-кинетик назарияси кадим замонларга бориб такалади. Масалан, кадимги Грециянинг машхур мутафаккири Демокрит ва Левкипп бундан 2300 йил бурун, хамма моддалар майда заррачалардан атомлардан тузилган деб ургатдилар. Кейинрок яъни (00 йилдан кейин эпикур ва лукреций хам худди шундай фикрларни айтдилар.
Моддани атом-молекуляр назария куп вактэсдан чикиб хам кетди. Бундан ташкари париж парламенти 1826 йили бу назарияни таркатганга улим жазоси хам белгилади. Факатгина XYII асрда Бойль бу назарияни кайтадан тиклади. XYII-XIX асрларда Ломоносов, Дальтон, Крекинг, Больцман, Максвелл ва бошкалар назария сифатида ишлаб классик молекуляр кинетик назария деб атадилар.
Молекуляр кинетик назария куйидаги коидаларга асосланади:
1. Барча моддалар жуда майда алохида заррачалардан молекулалардан иборатдир. Айни бир моддани молекуласи бир хил булади. Турли моддалар эса турли молекулалардан иборат. Табиатда моддалар турли булганлиги учун молекулалар хам турли тумандир. Молекулалар уз навбатида жуда майда заррачалар атомлардан ташкил топгандир. Маълумки, атомларнинг узи хам сунгги заррача эмас. Улар уз навбатида манфий зарядланган электронлардан, мусбат зарядланган протон ва зарядсиз нейтрондан иборатдир. Аммо бизни молекуляр-кинетик назариямиз атомларни тезилишига дахли йук ёки тегишли эмас. Атом ва молекулалар диаметри 10-8 - 10-7 см дир. 10 млн. Молекула бир куч куйилса 1-10 мм булади. Бир томчи сувда 3.1019 га якин молекула бор.
2. Жисм молекулалари орасида бир вактда бир вактда узаро тортишиш кучлари ва узаро итарилиш кучлари таъсир килади. Маълумки, молекулани итариш кучлари масофанинг ошиши тез камаяди. Агар бирор сабаб билан молекула мувозанат масофасидан якин келса, яъни кичик масофада булса, у итариш кучлари тортишиш кучларидан устун булади.
Тажрибалар курсатадики, малекулалараро f узаро таъсир кучлари молекулалар орасидаги r масофанинг n даражасига тескари пропорционал f  1/rn ;
Бунда, n=7 тортишиши кучлари; n=9 дан 15 гача итариш кучлари.
Молекулалар орасидаги мувозанат масофа r0=3.10-8 см га якин чунки, бу масофада F=0: яъни F-натижавий куч. r3.10-8 см булганда итариш кучи F>0 булади, r3.10-8 см булганда тортишиш кучи F<0 булади. Агар r1,5.10-7 см булса, молекулалар узаро таъсир килмайди (F0). Демак, молекулаларни узаро таъсири хусусий улчамларида намоён булар экан.
3. Жисмни ташкил килган молекулалар узлуксиз тартибсиз харакат холатида буладилар. Албатта бундай харакатда молекулалар бир-бирлари билан тукнашиб, уз тезликларини йуналиши жихатдан хам, катталик жихатдан хам узгартиради. Шуни хам айтиш керакки, 2-молекула бир-бири билан тукнашмайди, факат жуда якин келганда итариш кучларини ортиш натижасида сакраб оркага харакат киладилар.
Жисмдаги молекулаларнинг харакат тезлиги унинг температурасига боглик булади. Демак, молекулаларнинг харакат тезлиги жисмнинг иссиклик холатини, ички энергиясини катталигини белгилайди. Шунинг учун хам молекулаларни харакатини иссиклик харакати деб юритади. Масалан, жисм молекулаларини тезлиги ортган сари r масофа ортади, тортишиш кучлари камаяди, яъни жисмнинг каттик холатдан суюк холатга утиши руй беради.
Агар r1,5 w--7 см булса, газсимон холатда. Демак, жисмни суюк, каттик, газсимон холатда булиши молекуляр иссиклик холатда булиши молекуляр иссиклик харакатининг интенсивлигига боглик.
Хозирги замон фани тирик молекулаларни электрон микроскоп оркали курилиш имкони тугилди. Масалан, диаметри 4.10--7 см.га якин оксил молекуласи курилди. Бундан ташкари электрон проекторлар ёрдамида айрим атомларни куриш имкони тугилди.
Атом ва молекулаларни куриш мутлака буларни бор эканлигини рад килиб булмайди. Демак, барча физик жисмлар молекулалардан ташкил топган. Масалан, газларни сикилиш молекулалар орасини якинлашиш хисобига. Масалан,чузилишига каттик жисмда итариш кучи тускинлик килади. Масалан, синикларни кайта тиклашни мумкин эмаслиги тугуннинг кучларини нихоятда якин эканлигини курсатади.
Малекулаларнинг узлуксиз хактик харакати диффузия ва броун харакатларида намоён булади. Масалан, шиша идиш тубига бир томчи бром томизилса, уни бугланиш натижасида бир неча минутдан кейин кул ранг бром буглари хосил булади ва хаво билан ораланилади. Бунда хавони соат огирлигида бромники 4 марта огир. Аммо хактик харакат туфайли диффузия булади.
1827 йилда инглиз ботаниги Броун микроскоп лостида суюк препаратда муаллак турган заррачалар сакрагандек тез харакатини кузатди. Бу Броун харакати номи билан машхур. Масалан, туш ёки сут билан аралашган суюкликларда кузатилади, бунда диаметри 0,0001 мм микроскоп катталаштириш 500 марта етарли.
Бойль-Мариотт конуни. Инглиз олими Бойль (1662 й.), француз Мариотт (1667) мустакил равишда изотермик газ жараёнларини урганиб куйидаги конунни аниклади. Берилган массали газ учун узгармас хароратда (t=const) газни босими унинг хажмига тескари пропорционал узгаради. PV=Const (1)
Графикда изотермик жараён тенгёнли гипербола-изотерма билан ифодаланади.


P

0

V

T=const




Download 0,82 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   37




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish