2-Мавзу: +атти= жисмни айланма щаракати.
Режа:
Абсолют каттик жисм хакида тушунча
Каттик жисмни кузголмас ук атрофида харакати
Ёпик механик системада куч моменти ва инерция моменти
Харакат микдори моментининг сакланиш конуни
Айланаётган жисмнинг кинетик энергияси
Марказдан кочма ва интилма кучлар ва уларга асосланган машина ва механизмларни кишлок хужалигида кулланилиши.
Хулоса.
Адабиётлар:
АБСАЛЮТ КАТТИК ЖИСМ ХАКИДА ТУШУНЧА. Одатда каттик жисм деб бир-бирига нисбатан силжимайдиган моддий нукталар туплами деб караймиз ёки деформацияланмайдиган жисмга каттик жисм дейилади.
Фараз килайлик, F* кучни учта узаро перпендикуляр ташкил этувчиларга ажратамиз: FI- (укка параллел); FII -(укка перпендикуляр, укдан утувчи ва чизикка ётувчи; F - кучни айлантирувчи куч деб айтамиз.
|
Маълумки, F кучнинг таъсири факат унинг каталигига боглик булмай, у куйилган А нуктадан айланиш укигача булган масофага боглик булади. Яъни куч моментига боглик.
|
F айлантирувчи кучнинг куч куйилган нукта чизиган айланма радиуси r-га купайтмаси М моменти дейилади. М= F2 (1)
Маълумки, F куч бирор А нуктага куйилган булсада каттик жисмни барг зарраларига таъсир этади. Шунингдек биз каттик жисмни майда элементар заррачаларга буламиз.
Маълумки, хар бир mi элементар массага Fi айлантирувчи куч таъсир этади. Ньютонни иккинчи конунига кура ёзамиз:
F2 = mi ai ;
Бунда ai - элементар массага берилаётган чизикли тезланиш.
Бу тенгламанинг хар иккала томонини r купайтириб, хамда чизикли тезланиш урнига В бурчак тезланишни киритиб куйидагича ёзамиз:
Fi=mi ai
Fi ri = mi r2i ; чунки, a = Bri бурчак тезланиш.
Fi ri = Mi бунда, mi ифода элементар массага куйилган айлантирувчи момент, шуни эътиборга олиб mi r2i = J2 ( 2)
деб белгилаймиз ва куйидагича ёзамиз: Mi = Ji ;
Ji - элементар массанинг инерция моменти
Демак, моддий нуктанинг бирор айланиш укига нисбатан инерция моменти деб моддий нукта массасининг шу уккача булган масофа квадрати купайтмасига айтилади.
Бутун элементар заррачалар Mi айлантирувчи моментларининг йигиндиси Mi=Ji (3)
бунда, Mi=M жисмга куйилган айлантирувчи момент яъни айланма F куч моменти. Ji=J жисмни инерция моменти
Демак, жисм ташкил килган барча моддий нукталарнинг инерция моментлари йигиндиси жисмни инерция моментига тенг. (3) формулани куйидагича ёзамиз: M = J (4)
Бу тенглама айланиш динамикасининг асосий конуни дейилади ёки айланма харакат учун Ньютонни иккинчи конунини ифодалайди.
Демак, жисмга куйилган айлантирувчи кучнинг моменти жисмнинг инерция моментининг бурчак тезланишига купайтмасига тенг. (2) формуладан инерция моментининг улчов бирлиги кг/м2 экан. Агар М = const (айлантирувчи момент); J = const (жисмни инерция моменти) булса, у холда (4) формулани куйидагича ёзиш мумкин. М = J (w0 - w) / t ёки Mt = Jw0- - Jw; (5)
Бунда, t - жисмни бурчак тезлигини w0 дан w гача кетган вакт оралиги; Mt - куч моментининг импульси; Jw - харакат микдорининг моменти. Демак, (5) формула харакат микдори моментининг узгариш конунини ифодалайди.
Бирор вакт оралигида жисмнинг импульс моментининг узгариши худди шу вакт оралигидаги куч моменти импульсига тенг. Харакат микдори моментининг узгариш конуни М=const булмаган холда хам тугрилигича колади.
Илгариланма харакат механикаси ва айланма харакат механикаси конунларини солиштирайлик:
Do'stlaringiz bilan baham: |