Ózbekstan respublikasi joqari hám orta arnawli bilimlendiriw ministrligi ajiniyaz atindaǵi nókis mámleketlik pedagogikaliq instituti matematika ham Informatika

ÓZBEKSTAN RESPUBLIKASI JOQARI HÁM ORTA ARNAWLI BILIMLENDIRIW MINISTRLIGI AJINIYAZ ATINDAǴI NÓKIS MÁMLEKETLIK PEDAGOGIKALIQ INSTITUTI Matematika ham Informatika fakulteti 2-V kurs talabası Sulaymanov Nursultanin “Jas fiziologiyasi ha'm gigiyenasi" páninen O'zbetinshe jumisi

Tema; Balalarda qaddi qáwmetiniń rawajlaniwi hám kemshilikleri. Reje; 1.Skletin rawajlaniwi ham onin jas qásiyetleri. 2.Muskillerinin uluwma duzlisi ham onin jas qásiyetleri. 3.Tayanish hareket apparatinin gigenasi.

Suyektin ximyaliq tartibi fizik xossalari ham duzlisi

• Suyek tiykarinan suyek toqimasinan duziledi.Suyektin sirti suyek asti perdesi menen qaplangan boladi bul prde balalarda juda pishiq suyek singanda da jirtilmaydi.Suyek asti perde menen suyektin buwin juzeleri qaplanbaydi. Suyek perde kop mugdardagi an tamirlar nervlar menen taminlengen bular suyek usti perdedegi tesikler arqali suyektin ishki bolimge otedi.

Suyek jaraqatlanganda yamasa kesellengende suyek usti perde xujayralardin hisabina uyek qayta tiklenedi suyek usti buwinlardagi ham muskiller birigedi. Suyek usti perdenin tomeninde suyektin kompakt qatlam yamasa zish qabat boladi. Kompakt qabatin tomeninde gewik qbat boladi.Uzin suyektin ishki qisiminda uyektin uluwma uzinligi boyinsha bosliq boladi.Jana tuwilgan yaki kokrek jasindagi balalardin uzin iynesimon suyeginin bosliq qisiminda qizil ilik bolip osiw pratsesinde qizil iliknin ornii sariq ilik iyeleydi.

• Suyek jaraqatlanganda yamasa kesellengende suyek usti perde xujayralardin hisabina uyek qayta tiklenedi suyek usti buwinlardagi ham muskiller birigedi. Suyek usti perdenin tomeninde suyektin kompakt qatlam yamasa zish qabat boladi. Kompakt qabatin tomeninde gewik qbat boladi.Uzin suyektin ishki qisiminda uyektin uluwma uzinligi boyinsha bosliq boladi.Jana tuwilgan yaki kokrek jasindagi balalardin uzin iynesimon suyeginin bosliq qisiminda qizil ilik bolip osiw pratsesinde qizil iliknin ornii sariq ilik iyeleydi.

Iynesimon suyekler arasinda uzin jelke suyegi bilek tirsek suyekleri san suyegi ham kalta sutekleri qol kafti ayaq kafti suyekleri barmaq suyekleri bar. Har bir iynesimon suyektin denesi daifzli ham eki ushi epizalari tapavud qilinadi. Yassi suyeklerdin turi turli boladi.Olarga bastin qaplawshi suyekleri kokrek ham shanaq suyekleri kiredi. Aralas suyekler turli korniske iye bolgan.

• Iynesimon suyekler arasinda uzin jelke suyegi bilek tirsek suyekleri san suyegi ham kalta sutekleri qol kafti ayaq kafti suyekleri barmaq suyekleri bar. Har bir iynesimon suyektin denesi daifzli ham eki ushi epizalari tapavud qilinadi. Yassi suyeklerdin turi turli boladi.Olarga bastin qaplawshi suyekleri kokrek ham shanaq suyekleri kiredi. Aralas suyekler turli korniske iye bolgan.

Suyekler araliqli togayli toqima suyekli toqima biriktiriwshi toqima jardeminde birigedi.Biriktiriwshi toqima jardeminde birigiw baylawlari perdeler bas suyekler.Togayli toqima jardeminde birigiw omirtqalarga togaylar arqali suyekli toqima jardeminde birigiw dumgaza omirtqalari ham dumgaza suyeginin payda etiw esaplanadi

Bas sklet Bas sklet 2 boleke ajratiladi miy qutisi suyekleri ham bet suyekleri balalarda bas skletinin bet bolegi miya qutisi bolegine tiykarinan kishrek balanin jasi artiwi menen bul parq jogalip baradi bas sklet balanin 2 jasqa shekem bir tegis osedi.Bas suyekleri 3-4 jasda 11 jasqa deyn tez osedi bul osiw 20-30 jasqa deyn dawam etedi.

Omirtqa paganasi. Omirtqa paganasi oz aldina omirtqa suyeklerden ham omirtqalar togaylardan payda bolgan Omirtqa paganasi skletin oqi ham tayanishi payda qiladi ham arqa miyani turli sirtqi tasirden saqlaydi.Omirtqa kanali joqaridan miya fisi bosligina tomenen dumgaza suyeginin tesigi menen tugaydi. Omirtqa paganasinin janinda omirtqalar tesik bolip bul tesiklerden arqa miya nervlari qan tamirlari ham limpa tamirlari kiredi ham shigadi

Kokrek qapas skleti

Kokrek qapas 12 jupt qabrqalar ham tis suyeginin birigiwden payda boladi kokrek qapasinin turi 2 turli boladi uzin ensiz ham qisqa ken boladi Kokrek qapasinin tiykargi turleri konisimon silind simon yassi boliwi mumkin Kokrek qapasinin turi balanin jasi artiwi menen ozgerip turadi.Balanin bir jasinda kokrek qapasi konis tarizde boladi balanin 12-13 jasinda onin tarizi ulken adamga uqsaydi

• Kokrek qapas 12 jupt qabrqalar ham tis suyeginin birigiwden payda boladi kokrek qapasinin turi 2 turli boladi uzin ensiz ham qisqa ken boladi Kokrek qapasinin tiykargi turleri konisimon silind simon yassi boliwi mumkin Kokrek qapasinin turi balanin jasi artiwi menen ozgerip turadi.Balanin bir jasinda kokrek qapasi konis tarizde boladi balanin 12-13 jasinda onin tarizi ulken adamga uqsaydi

Qol skleti Qol skleti jelke suyekleri korak ham umrov bilak tirsek panje suyeklerden ibarat.Jelke suyegi 20-25 jasta bilek suyegi 21-25 jasta tirsek suyegi 21-24 jasta kapt usti suyekleri 10-13 jasta kapt suyekleri 12 jasta barmaq falang suyekleri 9-11 jasta suyeklenedi. Ol narse talim tarbiya miynet dene tarbiya suwret saliw ham jaziwda itibarga aliniwi kerek.

Muskul sistemasi Skletin hareket punksiyasi muskillar qisqariwi tupayli payda boladi.Adam arganiziminde 600 ge jaqin muskul bar sklet muskullardin qisqariwi adamnin iqtiyarina baylanisli Sklet muskiler qisqarganda muskillerdegi retseptorlardan markazga umtiliwshi imluslar markaziy nerv sistemasina keledi. Nantiyjede sklet muskillerinin koordinatsiyaga hareket payda boladi

Tayanish hareket apparatinin gigenasi

• Balalardin oqiw ham miynet iskerligin payda etiwde oqiw ham miynet shariyatlardin gigenaga tuwri kelmesligi klass zatlarinin maqsetke muwapiq bolmasligi papkasin har dayim bir qolda alip juriwi uydegi turmisti jiynastiriwda jumis orninda gigenik tarepten tuwri kelmesligi orin korpenin hadden tisqari jumsaq ham na tegis boliwi omirtqa paganasinin rawajlaniwina jeterlishe baqa bermeslik tayanish aparatinin natuwri osip rawajlaniwina alip keledi

Diqqatlariniz ushin raxmet!