%збекстан республикасы халы№

Трагизм 81м комизм
Трагизм 81м комизм – эстетикалы3 категориялар, оларда ж1мийетлик 5мирди4 3арама-3арсылы3лары ой жу7ма2ынан 5теди. Буларда адамны4 ж1мийетлик 3убылыслар2а 81м 7а3ыялар2а эстетикалы3 3атнасы к5ринис табады 81м беккемленеди. Бул м1нисте олар г5ззаллы3 категориясына 3ара2анда тар. М1селен, т1бият г5ззал болы7ы м6мкин, бира3 ол трагизм де, комизм де болмайды.
Трагизм 81м комизмни4 5з-ара байланысын искусство к5рсете алады.
Трагизм 81м комизм бир-бирине 5тлесип, трагикокомизмге ийе болады.
Трагизм 81м комизм жеке предметлерди4 ба8алы3 31сийетлерин емес, ал процесслерди белгилейди. Тек ана7, я мына7 81рекет 2ана трагизм ямаса комизм характерге ийе.
Трагизм – философиялы3-эстетикалы3 системаларда трагизм маш3аласы 81р т6рли орын2а ийе. Д6ньяны трагизм бойынша т6сини7 Шопенгауэрге 81м Къеркегор2а тийисли. Экзистенциализм 81м белгили д1режеде пантрагизм философиясы болып табылады. М1селен, Комю 5лим маш3аласын философия ушын дурыс десе, Ж.П.Сартр «5мирде 5лимди 5леси шаршап к6ти7» - деп т6синдиреди.
Гегель трагедияны4 д1регин жеке адам менен объектив з1р6рликти4 со3лы2ысы7ында к5рди. Деген менен, оны4 трагизмди т6синдири7и фатализмни4, 81ттеки класслы3 шеклени7шиликти4 та4басына ийе. *1тте, 3а8арман 5лиминде 5зин айыплы деп 3арады. Ол сондай-а3 трагизмде д6нья сезимине, тек аристократиялы3 3атлам 2ана у3ыплы деп т6синдирди.
Трагизмдеги, трагедиялы3 коллизияда2ы биринши тип адам менен оны 3орша2ан т1бият арасында2ы 5з-ара 3атнаслар тийкарында пайда болату2ын конфликтлер менен байланыслы.
Адамны4 ра7ажланы7ыны4 д1слепки бас3ышларында т1бият адам2а байланыслы 3ор3ынышлы к6ш болады. Бира3, ж1мийетлик 5мирдеги, ж1мийетлик конфликтлердеги трагедиялы3 т12дир 81м коллизияларды4 д1реги олар2а т6синиксиз болып 3ала береди. Усыннан т12дир т6синиги, трагедияны4 классикалы3 типи.
№а8арманны4 3ыйналы7лары, 5лими трагизм есапланады. Себеби, оны4 жедел г6реси тарийхый шараятларда же4и7 м6мкиншилигине ийе болмай 3арама-3арсылы33а тап болады. Бу2ан к5п 2ана мысаллар келтири7 м6мкин.
Регрессивлик ж1мийетлик к6шлерди4 м1пин 3ор2айту2ын 3а8арманлар2а трагизм тийисли ме? !лбетте, 5зини4 трагедиясын бурын 5ткизген ески режим 5зини4 пикирле7 комедиясын ойнайды 81м 8а3ый3атлы3ты4 г5ззаллы2ы менен бирге оны4 жа2ымсыз келбетин к5реди.
Искусствода2ы трагизм ту7ралы айт3анда` а) искусствода2ы трагедиялы3 мотивлерди, б) трагедиялы3 искусствоны, в) трагедия жанр сыпатында ажырата алы7 керек.
М1селен, А.П.Чеховты4 81м 5мирди 3абылла7ы бойынша о2ан жа3ын И.Левитанда трагедиялы3 мотивлер бар. Гоня, Врубель, Достоевскийлерде трагедиялы3 оларды4 искусствосыны4 эстетикалы3 к5ринисин белгилеп турады. Булар – д6ньяны трагедиялы3 3абыллайту2ын художниклер.
Трагедия жанры з1р6рликтен трагиклик конфликтлерди, характерлерди, ситуацияларды о2ада толы3 81м тере4 танып били7 талабынан пайда болды. М1селен, Софоклди4 трагедияларыны4 Шекспирди4 трагедияларынан, Шекспирди4 трагедияларыны4 Расинни4 трагедияларынан, Расинни4 трагедияларыны4 Вишневскийди4 трагедияларынан айырылып туры7ына 3арамастан оларда улы7малы3 бар.
№1леген трагедияны4 тийкарында трагедиялы3 конфликт бар. Оны4 18мийетли т1репи масштаблылы3, ж1мийетлик 18мийетлилик. Б1лким, усыннан болар, Гегель трагизмди субстанционаллы3, демек тийкар2ы к6шлерди4 со3лы2ысы7ыны4 н1тийжеси деген еди.
Деген менен, Шекспирди4 «Макбет», «Ричард III» лери я Брехтти4 «Кураж анасыны4 т12дирлери» ж6д1 3арама-3арсылы3лы. Олар2а бир жа2ынан 21зеби4 келсе, бир жа2ынан олар бузыл2ан орталы3, т1рбия, шараятлар2а 5з пикири4ди билдиресе4.
Трагедияда т1ртип бойынша 3а8арманны4 активлиги к5ринеди.
Трагедияны4 биринши тарийхый формасы-антик трагедия. Трагедияны4 бул формасы г5не патриархатлы3 тийкарларды4 3улап, класслы3 ж1мийетти4 тастыйы3ланы7ы менен келип шы3ты.
Антик трагедияда т12дирди4 (Рок) адамны4 т12дири 6стинен 86кимдарлы2ы бола бермейди, ал ма7асасызлы3, г6рес к5ринеди.
Орта 1сирлик Батыс Европада христианлы3 идеология п6ткил трагедияны4 ру7хына 3арсы турады.
Ояны7 д17ириндеги трагедияда бас мотив жеке 3умарлылы3 81м ерк. Трагедияны4 д1реги–адамны4 5зи, оны4 жердеги 5мири.
М1селен, «Гамлет» шы2армасында Гамлет Клавдийди 5лтиреди, бира3 тарийх к5терген шешилмейту2ын маш3аланы, я2ный «шы33ан 1сирди д6зете алмайды». Оны4 1деп-икрамлы3 же4иси – 3оры3пайту2ын адам ойыны4 же4иси. Буржуазиялы3 д17ирде 5мирдеги трагизм соншелли 3ыйынласады, оны адекват с17лелендири7 ушын бас3а да жанрларды4, т6рлерди4 усыллары 81м м6мкиншиликлери керек болады. Достоевскийди4 д5рети7шилиги бу2ан д1лийл.
Трагедия бурын2ы А73ам 1дебиятына да т1н. №улласы, адамзат ра7ажланы7ыны4 ана7 я мына7 бас3ышында2ы тарийхый шекленгенлиги – трагедиялы3 мотивлерди4 т67есилмейту2ын тийкары.
Комизм. Комизм категориясы анализле7ге бираз 3ыйыншылы3 келтирету2ын категория. Оны4 себеби, комизмни4 ж1мийетлик функциясыны4 к5п т6рлилиги, я2ный 3убылысты4 к5п т6рлилиги. Деген менен, комизмни4 к5ринисин аны3лайту2ын белгили улы7маластыры72а келету2ын классификациялы3 м6мкиншилик бар.
С5з жо3, комизмни4 тийкарында 5мирди4 5зиндеги 3арама-3арсылы3 бар.
Шынында да, адамзат к6лгенде 5зини4 5тмиши менен же4илирек хошласады.
Комизмни4 социаллы3 м1нисини4 жо3ар2ы мазмуны – 8а3ый3ый 5мир менен г5нерген 5мир арасында2ы г6рес.
Комизмни4 бас3а бир т6рлери 3убылысларды4 мазмуны менен формасыны4, 31ле7 менен реаллы3 8.т.б. арасында2ы 3арама-3арсылы3ларды ашады. Бунда адам г5нени 1шкарала7шы, оны4 6стинен к6ли7ши, антигуманистликти сын2а алы7шы болады.
Солай етип, 8а3ый3атлы3та2ы комизм (комическое) бул нормадан шетле7, сулы7лы3 нызамларын бузы7 дегени. Ал, г5нени4 6стинен к6ли7 – эстетикалы3 идеал, г5ззаллы3 ушын г6рести4 5зинше бир формасы болып табылады. Бул биринши. Екиншиден, комизмни4 формалары к5п 81м оны4 8а3ый3атлы3та2ы, искусствода2ы к5ринисини4 3ураллары бар. М1селен, юмор, сатира. Юмор к6лкини4 81р т6ри менен байланыслы. Сатира ж1мийетти4 тийкар2ы гедир-будырын 1шкаралайды. Улы7ма эстетикалы3 м1нисте сатира 8а3ый3атлы3ты к5ркем с17лелендири7ди4 типи сыпатында 8а3ый3атлы3ты4 3убылысларын 6лкейтип к5рсети7ге, к6ли7ге, с5йтип бул 3убылысларды4 адамны4 жо3ар2ы идеалына с1йкес емес екенлигин ашы72а умтылады.
Сатира искусствоны4 81р 3ыйлы т6р, жанрларында (лирика, эпос, драма) к5ринис табады.
Комизмни4 искусствода2ы та2ы бир айырмашылы2ы сонда, ол эстетикалы3 тал2амны4 т1рбияшысы болып та табылады.
Комизмге мысаллар` «Автомобильден са3лан», «Кавказ тут3ыны», «М1сп1мбетти4 т6си», 81р т6рли карикатуралы3 шы2армалар.