Ózbekstan Respublikası Xalıq bilimlendiriw ministrligi tárepinen

13-§. Mitoxondriya, plastidalar, lizosomalar hám 
citoplazmanıń basqa organoidları
Mitoxondriya
(grekshe — «mitos» — jip hám «xondro» — tú-
yirtpekli (dánesheli) degen sózlerden alınǵan) bir hám kóp 
kletkalı organizmlerdiń barlıq eukariot kletkalarında boladı. 
Mitoxondriyalardıń haywan hám ósimlik dúnyasında bunday 
keń tarqalıwı olardıń kletkada zárúr áhmiyetke iye ekenliginen 
derek beredi.
Mitoxondriyalar hár qıylı forma larda: domalaq, jalpaq, cilindr 
tá riz li hám hátte jip tárizli kóriniste de ushırasadı. Olar 0,2 
mkm den 15–20 mkm úlkenlikke iye. Jip tárizli formalarınıń 
uzınlıǵı 15–20 mkm ge deyin baradı. Hár qıylı toqıma lardaǵı 
mitoxondriyalardıń sanı birdey emes. Olardıń sanı kletkanıń 
funkcio nal iskerligine baylanıslı. Ushatuǵın quslardıń kókirek 
bulshıq etlerinde mito xond riya lar sanı ushpaytuǵın quslarǵa 
salıstırǵanda júdá kóp boladı. Mitoxond riya larda eki qabat: 
sırtqı hám ishki membranalar bar. Sırtqı memb rana 
tegis
, 
ishkisi
bolsa búrmeli bolıp, 
kristallar
dep ataladı. kristallar 
membranasında júdá kóp fermentler jaylasqan. Olar ener giya 
almasıwında qatnasadı. Mitoxondriyalar yarım avtonom orga-
noid bolıp olardıń membranalar aralıq boslıǵında dNk, rNk 
hám ribosomalar boladı. Mitoxondriya bóliniw jolı menen kóbe-
yedi. Mitoxondriyalar bóliniwinen aldın olardıń dNksi eki ese 
artadı. Mitoxondriyalardıń tiykarǵı wazıypası energiya payda 
etiw, yaǵnıy aTF nı sintezlew bolıp esaplanadı. 
Plastidalar 
— ósimlik kletkasınıń organoidları. Olar orga-
nikalıq emes zatlardan birlemshi uglevodlardı payda etiwde 
qatnasadı. Plastidalardıń úsh túri bar:
1.
2.
3.
4.
5.
Citoplazma kletkada qanday wazıypalardı atqaradı?
Organoidlar qanday túrlerge ajıratıladı?
endoplazmalıq tor qanday túrlerge bólinedi?
ribosoma qanday dúziliske iye? Ol qanday wazıypanı
atqaradı?
Goldji kompleksiniń dúzilisi hám wazıypaların túsindirip
beriń.
http:eduportal.uz

---

42
KletKa haqqÍndaǵÍ tálImat
II BÓlIm