Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministrligi berdaq atíndaǵÍ qaraqalpaq mámleketlik universiteti

2.3.Kúnxojanıń «Oraqshilar», «Shopanlar», «Kún qayda» hám t.b qosıqları
Shayırdıń qosıqlarında teńew, epitet, metonimiya, metafora, giperbola, litota, ironiya sıyaqlı kórkemlew quralları kútá kóp hám olardı shayır belgili bir áhmiyetli maqsetlerge boysındırıp tańlaydı jáne qollanadı.
«Jaz kúnlerim boldı gúzek» — degen metonimiya arqalı óziniń awır ruwxıy keshirmesin, «Tapqanım jetpey jutımǵa» degen litota arqalı adam miynetiniń arzanlıǵın bildirse, úzliksiz urıslardıń bolıwın, jarlılardıń qayǵılı ómiriń «Dáryada suwlar joq, aǵar qızıl qan», «Qızılqum sel bolıp kózdiń jasına» degen giperbolalar arqalı beredi.
Shayırdıń «Ólim» degen qosıǵında mınanday qatarlar bar:
Tulparlardan yabılardıń ozǵanı,
Ájep-táwir zaman boldı yaranlar.
Bul jerde shayır jaman shayırlardıń jaqsı shayırlardıń ornına izzetke bólengenin aytqan. Sebebi, olar xanlar menen baylardı kókke kóterip táriyiplegenlikten jaqsı shayırlardıń ornına húrmetlegenin aytqan. Onday shayırlardıń olaqlıǵ ı boyınsha da, pámsizligi, boyınsha da durıs sıpatlamasın beriw ushın arnawlı túrde metaforanı qol- lanadı, jaqsı shayırdı — tulpar, jaman shayırdı — yabı arqalı súwretleydi. Kún qayda qosıǵınan:

Ordıq oraq, shaptıq otın, qazdıq jap,
Terdik masaq, iynimizge saldıq qap,
Jas ómirler gúldey bolıp boldıq sap,
Bul júristen endi bizge kún qayda?
Oraq orıp, ómir boyı boldıq qul,
Islesekte alalmadıq qara pul,
Ne jánanlar bayı ólip qaldı tul,
Endi oǵan jaynap-jasnar kún qayda?
Kúni-túni ordıq pishen, salını,
Gúzdiń kúni jıydıq pisken tarını,
Ómirinshe bir toymaǵan qarını,
Ash, jalańash biz sorlıǵa kún qayda?

Salıq salıp usı halǵa hárdayım,

Salıǵın salıwǵa biz boldıq qayım,
Bir jutım bul waqta boldı uwayım,
Bul júristen endi bizge kún qayda?

Iyinge tartarlıq jáne joq kiyim,

Hám de aǵayin joq, qáwender beyim,
Kósilip jatarǵa jáne joq úyim,
Bul júristen endi bizge kún qayda?

Tapqanımız jetpey qara teńgege,

Ayıstırıp kiyim alıp kiymege,
Hám bazarlıq qatar-qurbı jeńgege,
Alıp barar endi bizge kún qayda?
Ne payda jigitler, jalǵanshı dúnya,
Aldadı bizlerdi jol salıp qıya,
Qara basqa bul ne degen waqya,
Bul júristen endi bizge kún qayda?
Buyaqtaǵı kórgen qorlıq, azaptı,
Kúni-túni etken awır talaptı,
Shay ornına ishken ayran-shalaptı,
Dos-yaranǵa aytatuǵın kún qayda?