Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministrligi nawayí MÁmleketlik kanshilik instituti

Download 13,48 Mb. bet 9/125 Sana 17.01.2022 Hajmi 13,48 Mb. #380248

Bu sahifa navigatsiya:

• Zatlar massasınıń saqlanıw nızamı
• • Reaktsiyaǵa kirisip atırǵan zatlar massasınıń jıyındısı reaktsiya nátiyjesinde payda bolǵan zatlar massasınıń jıyındısına teń.
• • Zatlar joqtan bar bolmaydı, bardan joq bolmaydı, tek bir túrden ekinshisine ózgeredi.

Tábiyattaǵı hár qanday ózgerisler izsiz joǵalmaydı.

Júdá kóp ximiyalıq reakciyalardıń ámelge asıw shárt-sharayatların úyrengende reakciyaǵa kirisip atırǵan zatlar massası reakciya ónimleri massasına muǵdarı jaǵınan teń bolıwı anıqlanǵan.

Bunday qubılıslardı ullı babalarımız Ábiw Rayxan Beruniy, Ábiw Áliy ibn Sina hám basqa oyshıllarımızdıń tájiriybexanalarında awzı kepserlengen ıdıslarda alıp barǵan qızdırıw islerinde baqlaǵan. 1748-jılı rus ilimpazı M.V. Lomonosov awzı kepserlengen kolba — retortada tájiriybe alıp barıp, bul qubılıstı túsindiriwge háreket etken. 1772—1789-jılları francuz ilimpazı A. Lavuazye de jabıq ıdısta alıp barılǵan tájiriybelerde ulıwma massanıń ózgermeytuǵının baqlaǵan hám bul ózine tán jańalıq — jańa nızam ekenligin túsinip jetken.

Solay etip, tábiyattıń tiykarǵı nızamlarınan biri — massanıń saqlanıw nızamı ashılǵan.

• Ximiyalıq reakciyaǵa kirisip atırǵan zatlardıń ulıwma massası reakciya ónimleriniń ulıwma massasına teń.

Bul nızam daslep M. V. Lomonosov (1748) keyinirek A. Lavuazye (1788) tárepinen tariyp bergen.

• Reaktsiyaǵa kirisip atırǵan zatlar massasınıń jıyındısı reaktsiya nátiyjesinde payda bolǵan zatlar massasınıń jıyındısına teń.

A. Lavuazye bul nızam tiykarında áhmiyetli juwmaq shıǵarıp, reakciyada qatnasıp atırǵan hár bir element atomınıń massası reakciya dawamında ózgermeytuǵının túsindirgen. Bul bolsa ximiyalıq reakciya nátiyjesinde bir element atomınıń basqa element atomına aylanıp ketpeytuǵınlıǵın bildiredi. Ximiyalıq reakciyalarda atomlar joǵalıp ketpeydi, joqtan bar bolmaydı, atomlardıń ulıwma sanı ózgermeydi. Hár bir atom massası ximiyalıq reakciyalarda ózgerissiz qaladı. Sonıń ushın zatlardıń ulıwma massası da ózgermeydi. Bul nızam tábiyattıń eń áhmiyetli nızamlarınıń biri bolıp esaplanadı.

• Zatlar joqtan bar bolmaydı, bardan joq bolmaydı, tek bir túrden ekinshisine ózgeredi.

92 g 32 g 114 g

114 g = 114 g
2) 2 NaOH + H₂SO4 = Na₂SO4 + 2H₂O

80 g 98 g 142 g — 36 g

178 g 178 g