Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministrligi nawayí MÁmleketlik kanshilik instituti

Ximiyaliq baylamstin uzinligi dep,- ximiyaliq baylamstin payda boliwinda qatnasqan atomlar yadrosi arasindagi araliq tiisiniledi. Ush gaz molekulasin koretugin bolsaq, shepten onga qaray ximiyaliq baylamsiw energiyasi kemeyedi, uzmligi bolsa artadi.

Ximiyaliq baylamslar arasındagi múyesh valent múyeshi delinedi.. H₂0 molekulasında H — O baylanıs arasındaǵı valent múyesh 104,5°, CH₄ molekulasında baylanıs arasındaǵı múyesh 109,5° ge teń.

Tábiyatta ushiraytuǵın barlıq ápiwayı hám quramalı zatlar ximiyalıq elementlerdiń belgili bir nızamı tiykarında baylanısqan birikpelerinen quralǵan.Qádimgi jaǵdayda tek inert gazlerdiń atomlarń erkin bola aladı.Atomlar óz-ara birikpe payda etkende olardıń yadrolarında ózgeris bolmaydı,tek elektron óz halatın ózgertedi.

Ximiyalıq elementlerdıń STE qarar ximiyalıq birikpeler 3 gruppaǵa bólinedi

1) STE bir qiyli bolǵan elementlerden yaǵnıy birdey element atomlarınan payda bolǵan zatlar.

a) Ápiwayı zatlar-H2,N2,O2,F2,Cl2,Br2.I2,As2

b) Metallar-Li,Na,K,Cu,Fe,Zn

2)STE bir-birinen az parıq etetuǵın element atomlarınan payda bolǵan

zatlar HCl,HBr,HI,H2O,H2S,NH3,CH4,PCl3,PCl5

3) STE bir-birinen keskin parıq qilatuǵın element atomlarınan p.b

zatlar NaCl,K2S,BaCl2,CaF2,Li2O,MgO,

Ximiyalıq birikpelerdi payda etetuǵın atomlar arasındaǵı elektronlardıń bóliniwine qarap ximiyalıq baylanıs úsh túrge bólinrdi

1. Kovalent baylanıs

2. Ionliq baylanıs

3. Metalliq baylanıs

• 
  Vodorodliq baylanis
  
• 
  Donor-aktseptorliq baylanıs
  

Salistırmalı teris elektirleniwshilik- ayrim element atomları basqa element atomlarınan elektronlardı tartıp alıw qasiyeti.

• 
  1932 jili amerikalı alım L.Poling tárepinen S.T.E ilimge kirgizildi
  
• 
  1891 jili E.Lyus tárepinen Kovalent baylanıs ilimge kirgizildi
  
• 
  1916 jili Kossel tárepinen ionliq baylanıs ilimge kirgizildi
  
• 
  1893 jili A.Verner donor-aktseptorliq baylanıs teoriyasin ashti
  

Ximiyalıq baylanıs – kop atomlı turaqlı sistemanı duzetuǵın atomlar arasındaǵı óz-ara tásirlesiw kúshi.

A
tomlar óz-ara birikpe payda etkende olardiń yadrolarında ózgeris bolmaydı,tek elektron óz halatin ózgertedi.

natriy atomi natriy ionı