Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministrligi

 
Fonetikalıq ózgeshelikke iye dialektizmler sózligi
 
Dialektte 
Ádebiy tilde 
oydaǵımday 
oyımdaǵıday 
jarnasıw 
jarmasıw 
ımırat 
imarat 
jarpısın 
jartısın 
ergejeyli 
irgejeyli 
qumǵan 
quman 
jońırıshqa  
jońıshqa 
hesap 
esap 
jańǵız 
jalǵız 
appırmay 
yapırmay 
háyran 
hayran 
máy bazarı 
may bazarı 
shılǵıy 
ılǵıy 
hóner 
óner 
mássi 
mási 
qorqıshlıraq 
qorqınıshlıraq 
ashsań boyma 
ashsań bolmay ma 
uslasań boyma 
uslasań bolmay ma 
hawwa 
awa 
kesa 
kese 
77

---

9. QARAQALPAQ TILI DIALEKTLERINIŃ 
MORFOLOGIYASÍ 
 
 
Jobası: 
1. Atlıq 
2. Kelbetlik 
3. Sanlıq 
4. Feyil 
5. Ráwish 
Morfologiya  –  bul  sóz  shaqapları  hám  grammatikalıq  formalardı 
úyrenetuǵın  tildiń  belgili  bir  tarawı.  Dialektte  sóz  shaqaplarınıń 
qollanılıwın  házirgi  qaraqalpaq  ádebiy  tiline  salıstırǵanda  belgili 
dárejede ózgeshelikler bar.
 
Bul ayırmashılıqlar atap aytqanda, atlıq, 
kelbetlik,  sanlıq,  feyil,  ráwish  sóz  shaqaplarınıń  qollanılıwında 
kórinedi.
 
Dialektte  atlıqtıń  san,  tartım,  seplik  kategoriyalarında 
ózgeshelikler  bar.  Kelbetliktiń  mánisi  boyınsha  túrlerinde  sapalıq 
hám  qatnaslıq  kelbetliklerde  ayırmashılıqlar  seziledi.  Sanlıq  sóz 
shaqabı  kóbinese  fonetikalıq  ózgeshelikler  menen  qollanıladı. 
Dialektte  feyildiń  leksika  -  semantikalıq  túrlerinde  ózgeshelik 
kórinedi.  Ráwishtiń  mánisi  boyınsha  túrlerinde  muǵdar  –  dáreje 
ráwishleriniń qollanılıwında ayırmashılıqlar kóbirek. 
1.  Atlıq. 
Atlıqlardıń  qollanılıwındaǵı  dialektlik  ózgeshelikler 
olardıń  sepleniwinde,  tartımlanıwında  hám  san  kategoriyasında 
kórinedi.
 
Házirgi qaraqalpaq ádebiy tilinde kóplik máni -lar//-ler jalǵawları 
arqalı,  al  qubla  dialektte 
-
lár  jalǵawı  arqalı  bildiriledi.  Mısalı: 
Suwarmaǵan jerlár Shımbay bettá kóp (Ár. Qıt., ád.t. jerler).  
Geypara  jaǵdaylarda  kóplik  sanda  qollanılǵan  atlıqlar 
tartımlanǵanda  -lar  kóplik  jalǵawı  túsip  qaladı.  Mısalı:  Biziń  bu 
rayonnıń  «Aǵaltın»,  «Zarbdor»  burınǵı  «Qıpshaq»  rayonnıń 
terriytoriasında  bizge  usaǵan  til  menen  sóyláydi,  ózbegi,  qazaǵı, 
qaraqalpaǵı (Ár. Qıt., ád.t. ózbekler, qazaqlar, qaraqalpaqlar).