Ўзбекистон тоғ тупроқлари

ТУПРОҚНИНГ МЕХАНИК ВА МИКРОАГРЕГАТ ТАРКИБЛАРИ

• Қора-қўнғир ва тўқ жигарранг тупроқларнинг механик ва агрегат таркибига кўра, физик лой асосан тупроқ профилининг ўрта қисмида (40-100%) тўпланиши кузатилган (7-жадвал). 52-кесманинг 90-100см чуқурлигида 58,3%, 58-кесманинг эса 50-60см қатламида 62,7% физик лой тўпланганлиги кузатилади. Тўқ жигарранг тупроқларнинг 30-40см қатламида эса 65,6% физик лой тўпланган бўлиб, улардаги ил заррачалар (<0,001мм) миқдори 25,68% ни ташкил этиб, тўқ жигарранг тупроқларда глейлашган қатлам ҳосил бўлади. Бу тупроқларнииг механик таркиби Н.А.Качинский таснифи бўйича оғир қумоқларга мансуб. Механик таркиби оғирлашувчи тоғ тупроқлари учун қонуний ҳол бўлиб, тупроқдаги минерал қисмининг парчаланиши билан боғлиқ. Бунда фракциялар тупроқ профилининг ўрта қатламларда иллювиалланиш ҳисобига тўпланади.

Баланд тоғ минтақасининг

• оч қўнғир-ўтлоқи ва ўтлоқи-дашт тупроқ типларининг морфологик тузилиши ўрганилганда улар чиринди таркибига ҳамда чимланиш даражасига кўра бир-биридан кескин фарқланади. Ўт ўсимликлар кўп ўсганлиги билан қалин чимли қатлам ҳосил қилмайди.
• Тоғнинг баланд қуёш нури тушиб турадиган жанубий қисми эса кўпроқ соя ҳолида бўладиган шимолий қисмига нисбатан кескин фарқ қилади ва тупроқнинг ўзига хос морфологик белгиларига тасир кўрсатади. Қуёш нури тушмайдиган соя томони шимолий экспозиция тупроқлари морфологик белгиларига кўра майда мелкозёмли ва чуқур қатламга эга.

1.Тоғ-ўтлоқи қора тупроқлар

Асосан баланд тоғларнинг шимолий сернам бўлган қияликларида баланд бўйли турли ўт-ўсимликлар таъсирида ривожланган бўлиб, морфологик ва кимёвий хусусиятлари жиҳатидан тоғ жигарранг тупроқлардан унчалик катта фарқ қилмайди. Бу тупроқлар ўзининг морфологик белгилари билан яъни тўқ бўз ёки қора рангли, донадор структурали, чимли қатламининг мавжудлиги профилининг қалинлиги 40-45см гача бўлганлиги билан ажралиб туради. Тоғ-ўтлоқи қора тупроқлар чириндига (10-12%) ва юқори қатламларда озиқа элементларга бой тупроқ ҳисобланади.