Ўзбекистон тарихи хрестоматия

АРРИАНГА ҚЎШИМЧА 
Искандар Зулқарнайн ворислари ҳақида Арриан асарларидан жамлама 
VI.9.34. ...Осиёни бундай бўлдилар... Филипп Партавани олди; Стасанор 
арийлар ва дранглар вилоятининг ҳокими бўлди; Солийлик Стасанор Бахтария 
ва Суғдда фаолият олиб борарди, Роксананинг отасига паропамисадларни 
бердилар; Агенорнинг ўғли Питонга Ҳиндистоннинг паропамисадлар билан 
чегарадош қисмини бердилар. 
КВИНТ КУРЦИЙ РУФ 
Рим тарихчиси Квинт Курций Руф “Искандар Зулқарнайн тарихи”нинг 
муаллифидир. Унинг таржимаи ҳолига оид маълумотлар жуда кам. Квинт 
Курций Руф номи билан мил. 46 йилда Африкада ўтган рим проконсули 
эслатилади. Лекинкўпчилик тадқиқотчилар асарнинг муаллифи бу одам эмас, 
балки номи нотиқлар рўйхатида учраган Квинт Курций Руф бўлган, деб 
ҳисоблайдилар. 
“Искандар Зулқарнайн тарихи” лотин тилида ёзилган ва 10 китобдан 
иборат, бироқ аввалги икки китоб ва қолганларининг баъзи парчалари бизгача 
етиб келмаган. Квинт Курций Руф асарининг тахминий санаси (баъзи 
билвосита мулоҳазалар асосида) мил. ав. I аср охири-мил. I аср ўртасидир. 
Рус академиги С.А.Жебелев ёзганидек, Курцийнинг асари “тарих номига 
ҳеч даъво қила олмайди... Курций Руф тарихий ривоятларга танқидсиз 
ёндашади; Искандарнинг ҳарбий ва сиёсий фаолиятини тушунишга асло 
ҳаракат қилмаган, унинг барча баёни фақат риторик натижага эришишга 
қаратилган”
1
. 
Квинт Курций Руф учун, деб ёзади бошқа муаллиф, “Искандар 
Зулқарнайн тарихи ёзувчилик ва риторик машғулотлари учун сермаҳсул 
маълумот бўлган. Тарихий ривоятга сафсатавий тус берилган: ёзувчи янги 
ерларни тавсифлашда афсонавий тафсилотларни ўйлаб топади, ўз 
1
Жебелев.Б.15.

---

190 
қаҳрамонлари психологик ҳолатларини очишга ҳаракат қилади, ҳикоясига кенг 
ахлоқий насиҳатлар қўшади”
1
. Квинт Курций Руфнинг асарида шу нарса 
диққатни ўзига жалб этадики, тавсифланаётган ҳодисаларнинг аниқ санаси 
берилмайди. У Искандар шахсини ёритишда танқидий йўналиш тарафдори. 
Бироқ ундан кейин тарихий адабиётда “классик” йўналиш ўрнашиб қолиб, у 
Искандарнинг замондошлари Птолемей Лaг ва Аристобулга асосланган 
Плутарх ва Аррианга, улардан кейинги лаганбардор-панегиристларга бориб 
тақалади
2
.
Квинт Искандар шахсини тавсифлашда шафқатсизлик, 
қасоскорлик, 
гумонсировчилик ва шу билан бирга, шахсий жасорат, олийжаноблик ва 
ҳоказолар хос бўлган тақдир арзандаси, чексиз эҳтирос эгаси, шуҳратпараст, 
азалий босқинчи сифатида урғу беради. 
Шуниси айниқса муҳимки, Курций асари Ўрта Осиёда (Бахтариянинг 
шимолий қисми, Суғдиёна, Амударё ва Сирдарё воҳаларида) яшаган қабилалар 
ва элатлар ҳақида асосан ишонарли бўлган маълумотларни ўз ичига олган. 
Курцийнинг асаридан парчалар унинг Москва давлат университети 
профессорлари бажарган энг сўнгги русча таржимасидан олинди
3
.