Ўзбекистон табиий

Таянч термин ва тушунчалар: 
Ариқ, зовур, ботқоқлик, 
шўрхок, қумли текислик, шўрхок текислик, дўнг қумлар, бархан, 
камбар ер, чинкѐни қуриган текислик қўлтиғ, шўрхок минтақа, 
грунт, пролювиал. 
 
Географик номлар:
 
Оқчадарѐ, Тўрткўл воҳаси, Сариқамиш 
дельтаси, Туямўйин тангиси, Манғит қишлоғи, Мўйноқ, Ажибой 
қўлтиғи, Рибачье,
 
Қизилқум-Амударѐ, Томдитоғ, Оқтоғ чўққиси, 
Оѐқоғитма, Қорақота, Кўлқудуқ, Оқжетпас, Довудбой, Қувондарѐ, 
Жонидарѐ, Довдон. 
 
 
Савол ва топшириқлар: 
 
1.Оқчадарѐ дельтаси ҳақида маълумот беринг. 
2.
 
Сариқамиш дельтаси
 
ҳақида маълумот беринг. 
3. Орол қум текислиги ҳақида маълумот беринг. 
4. Қизилқумдаги асосий рельеф шакллари қандай? 

---

63 
5. Ясси тоғлар қаерларда жойлашган ва улар ҳақида нималар 
биласиз? 
Тоғ олди ва тоғликлар рельефи
. Ўзбекистон тоғли қисми 
рельефининг асосий хусусияти-бу тоғ тизмалари билан тоғ оралиқ 
ботиқлари билан ғарбга очиқ ва шу томонга баландлиги пасайиб 
борадиган тоғ олди текисликларининг ѐнма-ѐн жойлашганлигидир. 
Тоғли ҳудудда орографик тузилишига кўра 1) тоғ системалари, 2) тоғ 
оралиғи ва тоғ олди ботиқлари ажратилади. 
Ўзбекистонда Тяншян таркибига кирувчи Чотқол-Қурама, 
Нурота-Туркистон, Ҳисор-Зарафшон тоғ системалари ажратилган.
Чотқол-Қурама тоғ системаси-
республикамизнинг шимоли-
шарқида жойлашган бўлиб, Угам, Қоржантоғ, Писком, Чотқол ва 
Қурама тоғ тизмаларидан иборат. Бу тоғ тизмаларининг ҳаммаси 
Талас Олатоғининг тармоқлари бўлиб, ундан бир-бирига параллел 
ҳолда жануби-ғарб томон йўналганлар. Бу системадаги энг баланд тоғ 
тизмаси Чотқол. Унинг мутлақ баландлиги 4069 м. Бошқа тизмалар 
пастроқ бўлиб, баландлиги Пискомда 3700 м га, Қурамада эса 3769 
метрга етади. Системанинг ғарбдаги энг чекка тармоғи бўлган Угам 
тизмасининг ўртача баландлиги 3000 м атрофида. Энг баланд ери 
Сайрам чўқисси (4236). Бу тоғ тепалари қояли, камбар ѐнбағриларида 
чуқур жарликлар кўп. Фақат дарѐ ѐқаларида ўр-қир терассалар бор. 
Тизмалар бир неча тармоқларга бўлинган. Бу тизим ғарбий тоғ 
ѐнбағрининг ўрта қисмида Қоржантоғ ажралиб чиқади. У емирилиб 
анча пасайиб қолган. Ўртача баландлиги 2000 метр, энг баланд 
чўқиси Мингбулоқ 2834 метрдир. 
Писком тизмасининг фақат ғарбий ѐнлари Ўзбекистон ҳудудида 
жойлашган. У камбар, қояли тоғ бўлиб, Писком дарѐси водийси 
устидан тик кўтарилиб туради. 
Чотқол тизмаси Ғарбий Тяншаннинг энг катта тармоқларидан 
ҳисобланади. Ўзбекистонда унинг жануби-ғарбий қисқа ва паст қисми 
жойлашган. Чотқол тизмаси Чапчама тоғ тугумидан ғарбда бир мунча 
паст тизмалар ва текис баланд платолардан иборат. Шундай 
платолардан бири Қизилнура ва Қурама тоғлари орасида жойлашган 
Оҳангарон платоси бўлиб, унинг баландлиги 2500-3400 метрга 
боради. Ер юзаси Оҳангарон ва Ғовасойнинг чуқур даралари билан 
ўйилган. 

---

64 
Чотқолда Чапчама тоғ узелидан жануби-ғарб томонга Қурама 
тизмаси ажралиб чиққан. Унинг ўртача баландлиги 2000 м, энг баланд 
чўққиси эса 3769 метрга тенг. Тизманинг шимолий ѐнбағри 
платосимон текис бўлиб, Оҳангарон водийсига қия тушади. Қурамага 
жануби-ғарбда қояли, анча емирилиб, пасайиб қолган Мўғилтоғ 
туташган.