Ўзбекистон табиий

7(карта- среднегодовое распределение температур по 
сезонам на тер….. 
Таянч термин ва тушунчалар: 
Қуѐш радиацияси, ҳаво 
массаларининг ҳаракати, жойнинг рельеф тузилиши, ер юзасининг 
ҳолати, экспозиция, серқуѐш ўлка, Қуѐш радиацияси, ялпи Қуѐш 
радиацияси, об-ҳаво қор альбедоси, иқлим.
 
Географик номлар:
 
Юта, Калифорния, Нью-Мексика.
 
Савол ва топшириқлар: 
 
1. Ўзбекистоннинг географик ўрнига қисқача таъриф беринг. 
2.
 
Ўзбекистоннинг географик ўрнига Қуѐш радиациясининг 
таъсири. 
3. Таққослаш методи ѐрдамида, Қуѐш радиациясининг 
тақсимланишини ўрганилганда, нималарни кўриш мумкин? 
4. Ўзбекистон иқлими учун хос хусусият нималардан иборат? 
 
Ер юзаси ҳолатининг Ўзбекистон иқлими шаклланишидаги 
роли. 
Ўзбекистон ҳудуди жанубий кенгликларда жойлашганлигидан 
Қуѐшдан катта энергия олади. Шунинг учун ҳаво ҳароратининг 
кўрсатгичлари анча юқори. Ёз жуда иссиқ, узоқ давом этади. 
Қизилқумда, Ўзбекистоннинг жанубида ҳавонинг жуда ҳам қизиб 
кетган ўчоқлари пайдо бўлиб, ҳаво ҳароратининг ўртача кўрсатгичи 
ѐз ойларида 30
0 
дан ҳам кўтарилиб кетади. Бунга сабаб тупроқ ва 
ўсимликларнинг қаттиқ қуриб кетиши натижасида буғланиш ва 
транспирация учун сарф бўладиган энергиянинг ҳавонинг иситишга 
сарфланишидир. Ўзбекистонда текислик ва тоғ олди ҳудудларида 
ҳавонинг бундай исиб кетиши мамлакат табиатининг ўзига хос 
хусусиятидир.
 
Мамлаккатнинг шимол ва ғарб томонларида орографик тўсиқ 
йўқлиги учун шу томондан Ўзбекистонга қишда совуқ ҳаво массалари 
бемалол кириб келиб, ҳаво ҳароратини пасайтириб юборади ва 
бизнинг ҳудудимиз кенгликларига хос бўлмаган совуқларга сабаб 
бўлади. Ўрта Осиѐда, шу жумладан Ўзбекистонда ҳам, ҳаво 

---

76 
ҳароратининг йиллик амплитудаси қўшни ҳудудлардагига нисбатан 
анча катта кўрсатгични ташкил қилади. Бу эса Ўзбекистон 
иқлимининг юқори даражада континенталлигини кўрсатади. Бу 
жиҳатдан Ўрта Осиѐ фақат Шарқий Сибирдан кейин туради. Шу 
сабабли Ўзбекистон иқлими жуда континентал иқлим типига 
киритади. 
Ўзбекистоннинг чўл ва адирлардан иборат катта қисмида 
табиий нам етарли эмас. Маълумки, бизга ѐғин-сочинни Атлантика 
океани устида таркиб топган нам ҳаво массалари келтиради. Лекин бу 
нам ҳаво массалари Ўзбекистонга келгунга қадар йўл-йўлакай 
намлигини маълум миқдорда йўқотади, ѐз ойларида эса қуриб келади. 
Шу сабабли Ўзбекистон иқлими жуда ҳам қурғоқчил бўлиб қолади.