Ўзбекистон табиий

Нурота-Туркистон тоғ системаси
Ўзбекистоннинг жануби-
шарқида жойлашган. Ўзбекистонда Туркистон тизмасининг фақат 
ғарбий чекка қисми ва унинг давоми ҳисобланган, унча баланд 
бўлмаган Нурота тоғининг тармоқлари жойлашган. Системага 
кирувчи тоғларнинг мутлақ баландлиги унинг шарқида Моргузар 
тизмасида 3000 метрдан ошади, ғарбида Нурота тармоғи-Ақтоғда эса 
2000 метрни ташкил этади. Бу тоғлар унчалик парчаланиб кетмаган, 
айрим тизмалар унчалик катта бўлмаган тоғ оралиги ботиқлари билан 
бир-бирларидан ажралган. Ғаллаорол Қўйтош, Нурота тоғ оралиги 
ботиқлари рельефи тўлқинсимон ўр-қирли, тоғ олди текисликларига 
ўхшайди ва мутлақ баландлиги ғарбида 800 метрдан шарқига томон 
400 метргача пасайиб боради. 
Туркистон тизмасининг Фарғона водийсидаги шимолий ѐнбағри 
кенг, кичик тоғ тармоқларидан, қия текисликлардан, чуқур дарѐ 
водийларидан иборат. Тизманинг жанубий ѐнбағри қисқа, у Зарафшон 
водийси устидан тик кўтарилиб туради. Туркистон тизмаси Сангзор 
дарѐсининг бошланиш жойида иккита тармоққа, шимоли-ғарбга 
йўналган Моргузар, ғарбга чўзилган Чумқор тоғларига бўлинади. 
Нурота тоғлари баланд бўлмаган тизмалардан иборат бўлиб, 
унинг энг баланд ери-Ҳаѐтбоши чўққисининг мутлақ балндлиги 2169 
метрга етади. Бу тизманинг шимолий ѐнбағри қамбар, тик, кичик 
дарѐлар ва жуда кўп қуруқ сойлар билан парчаланган, асосан 
тошлоқлардан иборат, жанубий ѐнбағри эса унга нисбатан қияроқ, 
кам парчаланган. Зарафшон водийсига аста-секин пасайиб боради. 
Тоғ тепаларида ялангликлар кўп.
 
Ҳисор-Зарафшон 
системаси 
Туркистон-Нурота 
тоғ 
системасининг жанубида жойлашган. Бу системага кирувчи тоғ 
тизмалари чуқур ўйилганлиги, эрозиянинг кучлилиги, тепа қисмининг 
қоялиги, ѐнбағирларининг асимметриклиги, доимий ва вақтинча оқар 
сувлар билан парчаланганлиги билан бошқа тоғ системаларидан 
ажралиб турадилар.
Ҳисор-Зарафшон системасига кирувчи тоғлар орасида энг 
баланди Ҳисор тизмаси ҳисобланади. Унинг энг баланд чўққиси 

---

65 
Ҳазрати Султоннинг мутлақ баландлиги 4643 м. Ҳисор тизмасининг 
жанубий ѐнбағри кенг, тоғ олди қияликлари ва платолари кўп. Уларни 
дарѐ водийлари кесиб ўтган. Ҳисор тизмасидан жануби-ғарбга томон 
Бойсунтоғ, Яккабоғ, Ғузор, Кўҳитангтоғ, Сурхонтоғ, Боботоғ 
тизмалари тарқалган. Бу тизмаларда қояли ѐнбағирларни чуқур 
водийлар кесиб ўтган. Кўҳитангтоғнинг ғарбий ѐнбағрида карст 
рельефи шакллари кенг тарқалган. 
Ўзбекистонга Зарафшон тизмасининг ғарбий тармоқлари кириб 
келган. Булар Чақилкалон ва Қоратепа тоғлари бўлиб, Чакилқалон 
Тахтақорача давонидан шарқда, Қоратепа эса ғарбда жойлашган. 
Чакилқалоннинг энг баланд чўққиси 2388 м, тоғнинг сувайирғичи 
қояли, жанубий ѐнбағри жуда тик, қояли, бу ерда нураш натижасида 
ҳосил бўлган сочилма жинслар-қурумлар кўп. Шимолий ѐнбағри тоғ 
ўрмонлари билан қопланган. 
Қоратепа тоғлари анча паст ва ясси тоғ тармоқларидан иборат 
бўлиб, энг баланд чўққиси-Камқўтоннинг баландлиги 2197 м. 
Зарафшон тизмасининг энг ғарбий қисми унча баланд бўлмаган 
Зиѐвуддин-Зирабулоқ тоғларидан иборат. Бу тоғларнинг баландлиги 
400-600м бўлиб, энг баланд чўққиси 1115 метр, сувайирғичи анча 
текис, тик қоялар деярли учрамайди.