Zbekiston respubulikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti bolalarning o‘qish va yozish malakalarini shakllantirish fanining

Sigmatizm va uni bartaraf etish
S, Z tovushlari. Bu tovushlar sirg‘aluvchi tovushlar gruppasiga kiradi.
Ularning talaffuzidagi kamchiliklarni to‘g‘rilash, yuqorida qayd
etilganidek, bolada bu tovushlarni eshitib, ularni bir-biridan farqlash
malakalarini rivojlantirishdan boshlanadi.So‘ngra artikulyatsion
mashqlar o‘tkaziladi. Keyin esa shu tovushlarning to‘g‘ri artikulyatsiyasi
o‘rgatiladi. S tovushining talaffuzida artikulyatsion apparat quyidagi
holatda.bo‘ladi(7-rasm):
–talaffuz vaqtida lablar iljaygansimon ochiq;
– pastki va ustki tishlar esa bir-biriga tegar-tegmas darajada yaqin
holatda.bo‘ladi;
– tilning uchi yoyilib, yuqori milkka tegar-tegmas holatda bo‘ladi,
ya'ni tilning sathi bilan qattiq tanglay orasidagi masofa torayib boradi,
yumshoq tanglay esa biroz ko‘tariladi.
1. Havo oqimi til va yuqori milkdan sirg‘alib chiqadi.
Z tovushining talaffuzi s tovushi artikulyatsion holatiga o‘xshashdir,
faqat.unga.ovoz.qo‘shiladi.
Sh.va.J.tovushlari
Sh – shovqinli, sirg‘aluvchi til oldi tovush (8-rasm). Bu tovushni
talaffuz etayotganda lablar biroz cho‘chchayadi, yuqori va pastki tishlar birbiriga yaqinlashadi, til uchi muallaq holatda bo‘lib, salgina qisqaradi va
yozilib tepa tishlarga tomon ko‘tariladi. Pastki jag‘ esa jipslashadi. Til
uchi va tishlar oralig‘idan sirg‘alib chiqqan havo to‘lqini sh tovushini
vujudga.keltiradi.
J – tovushini talaffuz etayotganda pastki tishlar qatori biroz pastga
tushiriladi, til uchi tanglay tomon ko‘tariladi, ovoz paychalari esa
jipslashgan holatda bo‘lib yengil titraydi.
Ch-tovushi
Ch-tovushi talaffuz etilayotganda lablar biroz cho‘chchayadi, tilning
oldingi qismi milkka tegadi, og‘iz bG‘shlig‘iga kelgan havo sirg‘alib chiqib
ketadi. TG‘la bG‘lmagan ana shu portlash va havoning sirg‘alib chiqishi
natijasida qorishiq t+sh=ch, d+j=ch undoshlari hosil bG‘ladi. Ovoz
paychalari jipslashib, havo oqimi kuchli bG‘ladi (9-rasm)