Zbekiston respubulikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti bolalarning o‘qish va yozish malakalarini shakllantirish fanining

Turli xil sigmatizmlarni bartaraf qilish
Sigmatizmlarni bartaraf etish uchun kamchilik xarakteriga qarab,
turli metodlarni qo‘llash mumkin.
1. Tish aro sigmatizmini bartaraf etishda logoped bolaga yuqori va
pastki tishlarni bir-biriga yaqinlashtirib, tilning uchini pastki tishlar
orqasiga qo‘yib s tovushini talaffuz etishni buyuradi va s tovushi aniq
eshitilmasa unga yordam beradi. Bunda logoped zond yoki gugurt cho‘pi bilan
tilning uchini pastki tishlar orqasiga bosib turib, s tovushini ayttirib
ko‘radi. Shunda s tovushi aniq hosil bo‘ladi. Keyinchalik s tovushi unli
tovushlarga qo‘shib talaffuz etiladi.
S tovushi aniq, to‘g‘ri hosil bo‘lgandan so‘ng z tovushini talaffuz
etishga o‘tiladi. Bunda s tovushiga ovoz qo‘shib talaffuz etilsa, z tovushi
hosil bo‘ladi.
2. Lab va tish sigmatizmini bartaraf etishda logoped bolaga (s
tovushining talaffuzida) lablarni yuqori va pastki tomonga (bunda
milklar ko‘rinishi kerak) yo‘naltirishni taklif etadi. Agar bola bu
vazifani bajara olmasa, logoped yordam beradi. Buning uchun u bolaning
pastki labini barmog‘i bilan pastga tortadi va iljayishni buyurib turib, s
tovushini talaffuz qildiradi. So‘ngra hosil qilingan s tovushi ochiq va
yopiq bo‘g‘inlarda mustahkamlanadi. Keyinchalik esa bu tovush mexanik
suratda talaffuz etiladigan bo‘ladi.
3. Til oldi sigmatizmini bartaraf qilishda logoped ikki usuldan
foydalanishi mumkin:
a) havo oqimini yuqori va pastki tishlar orasidan chiqarish; bunda
logopedik maxsus zond yoki gugurt cho‘pi yordamida tilning uchini pastki
tishning orqasida yengilgina bosib turiladi va havo chiqariladi;
b) tilning uchini keng yoyib yuqori va pastki tishlar orasiga olish va
havo oqimini chiqarish. Bunda havo oqimi tilning uchiga tegib s tovushiga
o‘xshash «shovqinli» tovush hosil bo‘ladi. So‘ngra logoped maxsus zond bilan
tilning uchini yengilgina bosib, pastki tishning orqasiga o‘tkazadi va bolaga
havo oqimini chiqarishni buyuradi, Shunda s tovushi aniq hosil bo‘ladi.
Tovush hosil qilingach, u avval bo‘g‘inlarda, so‘ng so‘zlarda, she'rlarda
mustahkamlanadi.
4. Shovqinli sigmatizmni bartaraf etish uchun yuqorida ko‘rsatib
o‘tilgan til oldi sigmatizmini bartaraf etishning «b» punktidagi usuldan
foydalanish mumkin.
5. Yon sigmatizmni bartaraf etish uchun esa bir necha usullar tavsiya
etiladi:
a) logoped oyna oldida taqlid qilish usuli bilan bolaga to‘g‘ri tovush
talaffuzini o‘rgatadi. Bunda asosan taqlid qilish usulidan foydalaniladi;
b) logoped mexanik usulda foydalangan holda to‘g‘ri tovush talaffuzini
hosil qiladi. Buning uchun logoped maxsus zond yoki gugurt cho‘pi yordamida
tilning oldingi qismini pastga bosib turib, havo oqimini chiqarishni
buyuradi, Shunda s tovushi hosil bo‘ladi;
v) tovushning to‘g‘ri artikulyatsiyasini hosil qilish uchun tish aro
sigmatizm hosil qilinadi. Buning uchun havo oqimini til o‘rtasidagi
ariqchadan chiqarishga urinib ko‘riladi, Shunda s tovushiga o‘xshash tovush
hosil bo‘ladi. So‘ng til uchi pastki tishlar orqasiga tushiriladi, Shunda
aniq s tovushi hosil bo‘ladi. 1. Hosil qilingan tovush nutqda
mustahkamlangach, so‘ng bo‘g‘inlarda, so‘zlarda, she'rlarda mustahkamlanadi.
6. Burun sigmatizmini bartaraf qilishda havo oqimi og‘iz bo‘shlig‘idan
o‘tkaziladi. Buning uchun turli o‘yin mashqlaridan foydalaniladi. Masalan,
burundan nafas olib, og‘izdan chiqarish; og‘iz bilan nafas olib, nafas
chiqarishda yonib turgan shamni puflab o‘chirish, paxta bo‘lakchalariga qarab
puflash, qog‘oz parchalariga puflash, qog‘oz parchalariga puflash. 1. Havo
oqimini og‘iz bo‘shlig‘idan chiqarishga erishilgandan so‘ng yuqorida qayd
etilgan usullar yordamida s tovushi hosil qilinadi.