Zbekiston respubulikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti bolalarning o‘qish va yozish malakalarini shakllantirish fanining

Sigmatizm.turlari
Sirg‘aluvchi va shovqinli tovushlar talaffuzidagi kamchiliklar
sigmatizm, sirg‘aluvchi tovushlarni shovqinli yoki boshqa tovushlarga
almashtirilishi parasigmatizm deb yuritiladi.
Sigmatizmning quyidagi turlari mavjud:
1. Tish aro sigmatizm. Bunda sirg‘aluvchi va shovqinli tovushlarini
talaffuz etishda tilning uchi yuqori va pastki tishlarning orasida bo‘ladi.
2. Lab-tish sigmatizmi. Sirg‘aluvchi va shovqinli tovushlar f va v
tovushlariga o‘xshab talaffuz qilinadi. Bunda nutq a'zolari quyidagi
holatda bo‘ladi: pastki lab yuqori tishlarga tomon ko‘tarilib, havo oqimi
yo‘lini toraytiradi, tilning uchi esa yoyilib, yuqori milkka tegar-tegmas
holatga keladi. Bunday artikulyatsion holatda f va s, v va z tovush
elementlariga ega bo‘lgan tovush hosil bo‘lib, natijada noaniq, tushunarsiz,
quloqqa yoqimsiz tovush talaffuz etiladi.
3. Til oldi sigmatizmi. Sirg‘aluvchi tovushlar quyidagi holatda
talaffuz etiladi. Tilning uchi yuqori va pastki tishlarga taqalib turadi va
havo oqimining tishlar orasidan o‘tishiga to‘sqinlik qiladi, natijada s, z
tovushlari o‘rniga t, d tovushlari eshitiladi. Masalan, soat – toat, zina –
dina. Bu nuqsonni parasigmatizm deb atasa ham bo‘ladi, chunki bunda bir
tovush ikkinchi tovush bilan almashinadi.
4. Shovqinli sigmatizm. Bunda tilning uchi tishlarga tegib turmasdan
og‘iz ichiga tortiladi, tilning orqa qismi esa ko‘tariladi, natijada portlash
o‘rniga yumshoq sh, j tovushi eshitiladi. Masalan: soat – shoat, zanjir –
janjir.
5. Yon sigmatizm. Sirg‘aluvchi yoki shovqinli tovushlar ikki xil ohangda
talaffuz etiladi: tilning uchi alveolalarga taqalib turadi, tilning
qolgan qismi esa qirra bo‘lib, og‘iz bo‘shlig‘ida yotadi va bir tomoni bilan
orqa jag‘ tishlari tomon ko‘tariladi, havo oqimi tilning yonidan o‘tadi,
natijada yoqimsiz tovush paydo bo‘lib, havo oqimi yon tomondan chiqadi. Bu l
tovushi talaffuziga o‘xshaydi. Yon sigmatizm bir tomonli yoki ikki tomonli
bo‘lishi mumkin.
6. Burun sigmatizmi. Nutqning bunday nuqsonida sirg‘aluvchi va
shovqinli tovushlar talaffuzi paytida tilning orqa qismi yumshoq tanglay
pastga tushishi natijasida havo oqimi burun orqali chiqadi va x tovushiga
o‘xshash, beo‘xshov tovush paydo bo‘ladi.