Mavzu: Tovushlar talaffuzidagi kamchiliklar va ularni bartaraf etish yo’llari. Reja: Nutqtovushlar haqida

Mavzu: Tovushlar talaffuzidagi kamchiliklar va ularni bartaraf etish yo’llari.
Reja:

1. 
   Nutqtovushlar haqida
   
2. 
   Dislaliya haqida tushuncha
   
3. 
   Til va tish orasidagi kamchiliklar
   

Nutq tovushlari talaffuz etiladigan so’zning kichik bir qismidir. Tovush fonemadan farq qilmoq kerak. Fonema so’z ma’nolarini ifodalash va farqlash uchun xizmat qiladigan nutq tovushlar. Fonemalar soni yagona umumxalq tili va uning shevalariga ko’ra har xil bo’lish ham mumkin.

Unli tovushlar til harakatiga nisbatgan olinganda uch toifa bo’linadi:



Etiologik belgilarga ko’ra dislaliya ikki turga bo’linadi: mexanik (organik) va Funksional dislaliya.


Mexanik dislaliya – pereferik nutq apparating (til, jag’, tanglay, tish) organic buzilishi natijasidir.


Funktsional dislaliya- pereferik nutq apparatining artikulyatsion qismida hech qanday organic buzilishlar, kamchiliklar kuzatilmaydi.


4 rasm. Prognatiya. 5 rasm. Progeniya. 6 rasm. Oldingi ochiq prikus.
Progeniya — pastki jag` oldinga chiqqan bo’ladi.







D islaliyani quydagi turlari bor:








7 rasm. S, 3 tovushlari 8 rasm. S tovushi
artikulyatsiyasi profili. kulya iyasi profili. Havo oqimi til va yuqori milkdan sirg`alib chiqadi. 3 tovushining talaffuzi s tovushi artikulyatsion holatiga ' o’xshashdir, faqat unga ovoz qo’shiladi (7 rasm). S tovush
S tovushi (8 rasm) qorishiq tovushdir. S tovushi murakkab artikulyatsiya bilan hosil bo’ladi. Тilning oldingi qismi milkka taqaladi, lekin portlash yuz bermay, og`iz bo’shlig`iga kelgan havo asosan sirg`alib chiqib ketadi. Тo’la bo’lmagan ana shu portlash natijasida qorishiq Т q S q S undoshi hosil bo’ladi. Sh va J tovushlari Sh — shovqinli, sirg`aluvchi til oldi tovush (9rasm). Bu tovushni talaffuz etayotganda lablar bir oz cho’chchayadi, yuqori va pastki tishlar birbiriga juda yaqinlashadi, til uchi muallaq holatda bo’lib, salgina qisqaradi va yozilib tepa tishlarga tomon ko’tariladi. Pastki jag` esa jipslashadi. Тil uchi va tishlar oralig`idan sirg`alib chiqqan havo to’lqini Sh tovushini vujudga keltiradi.



9 rasm. Sh. J tovushlari 10 rasm. Ch tovushi arti