Ўзбекистон республикаси ветеринария ва чорвачиликни ривожлантириш давлат қЎмитаси

Хлорорганик пестицидлар-Хлорорганик бирикмаларни заҳарлари ёки пестицидлари дастлаб қўлланила бошлаган биринчи жаҳон урушида хлорпикрин заҳари (Сошественский, кейин Мозгов). Хлорорганик бирикмаларнинг, айниқса аэрозол сифатида, дустларини қўллай бошлаганлар.
Кейинчалик бу моддаларни инсектицид, акарицид, фунгицид, эктопаразитларга қарши қўллай бошлашди. 1940-1970 йилгача 1,5 млн. тонна ДДТ(дихлор-дифенил-трихлор-метан) ишлатилган.
Ҳозир ҳам денгизларда, дельфин, пингвинлар организмида бор, булар кўп йил яшайди. 1970 йилда дунё бўйича бекор қилинди. Лекин Япония, Тайванд, Филлипинда қўллаяпти.
ХОБларни ҳайвонларда битни ўлдириш учун, бундан ташқари агрономлар ғаллаларга ишлатади.
Биринчи универсал заҳар, ҳамма ҳашорот хилларини ўлдиради.
Иккинчи, ўткир заҳарланиш кам бўлади, уй ҳайвонларида.
Учинчи, таъсиротларга чидамли, организмда кумуляция бўлади, айниқса ёғ тўқимасида, МНС безларда, кейин заҳарлайди, сут билан ажралади, маҳсулотларда, ўсимликларда узоқ вақт сақланиб қолади, кейинчалик камайтира бошлайди, рухсат берилади фақатгина уруғларни дорилаш учун, ҳосил йиғишдан 2-3 ой олдин қўллаш тўхтатилади.
Организмга тушган ХОБ лар ҳайвонларни сақлаш ва озиқлантириш шароити қандайлигига қараб 6 ойгача сақланиши мумкин. Тупроқда 9 ой сақланади. Организмдан соғин сигирлар сути орқали, тезак ва сийдик орқали ажралиб чиқади. ХОБлардан дихлорэтан кўп қўлланилади. Дихлорэтан рангсиз, енгил ҳаракатланувчи суюқлик, ҳиди хлороформ хидига ўхшайди. Сувда эримайди, учувчан органик эритувчиларда яхши эрийди. Сув иштирокида гидролизланиб, водород хлорид ажратади. Юқори заҳарли.
Немагон – кучли ҳидли, сариқ рангли оғир суюқлик. Сувда ёмон эрийди, ёғда ва органик эритувчилардан яхши эрийди. Организмда кучли кумуляция бўлиш хусусиятига эга тери ва шиллиқ пардаларга кучли таъсир қилади.
Гексохлорбутадиен, гексахлорбензол, келътан, Дилор, ДДТ, ДДД ва бошқалар. Хоблар сақловчи заҳарлар
Патогенези: Жуда мураккаб, ХОБлар тери ва шиллиқ пардаларга маҳаллий таъсир қилиб қичиштиради. Организмга кумуляция бўлиш хусусиятига эга, айниқса тери ости ва ички ёғларда кўпроқ ҳамда марказий нерв системасида, жигарда, буйракларда, ички секреция безларида тўпланади. ХОБлар билан қайта контактда бўлиш (хроник) сурункали заҳарланишга олиб келади.
ХОБлар МНС ва жигарга таъсир этувчи заҳарларга киради. ХОБ бош мия тўқимасини қитиқлаб унда нерв медиаторлари миқдори кўпайишига олиб келади, бунинг оқибатида МНС ва переферик нерв системасида бузилишлар пайдо бўлиб, қалтирашлар ва нафас маркази зарарланиши келиб чиқади.
ХОБлар жигарга тушиб у ерда тўплана бошлайди. Гепатоцит-жигар хужайралари биомембраналари орқали шимилиб бутун орган фаолияти бузилишига олиб келади.
ХОБлар таъсир механизмида уларнинг метаболитларининг аҳамияти катта. Буни дихлорэтан мисолида кўриб чиқиш мумкин. Дихлорэтан қонга тушиб МНС, жигар, буйрак усти безида ва ёғ тўқимасида тўпланади. Жигарда дехлорланиб ундан кучли заҳарли метаболит хлорэтанол ва монохлоруксус кислота ҳосил бўлади. Барча ХОБлар учун оқсиллар айниқса липопротендлар,гликопротеидлар ва альбуминлар билан бирикиб табиий антиоксидантлар захираси камайишига, тиол ферментлари фаоллиги сусайишига, хужайра биомембраналари ўтказувчанлиги бузилишига олиб келиши характерлидир.
ДДТ-ДДДнинг ярим маҳсулоти кам заҳарли унчалик ташқи муҳитда ҳайвон организмида кумуляция бўлиб қолмайди, хамма ХОБлар кристалл, аморф шаклидаги кукунлар сувда эримайди.
Эмульсия, суспензия қилиб ишлатилади.
Диагноз:
1. Анамнез
2. Клиник белгилар
3. Пат.анатомия
4. Пат.гистология
5. Химико-токсикологик анализларга асосланади.