Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1998 йил 27 июлда “Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Тарих институти фаолиятини такомиллаштириш тўғрисида”ги қарорида ўзбек халқи ва унинг давлатчилиги тарихини холисона ўрганишнинг илмий асос-ларини

Маруза-15

15-мавзу. Узоқ ўтган замон феъли. Феълнинг гумон шакли. 
Узоқ ўтган замон феъли (мозийэ баид) иш-ҳаракатнинг бирор бошқа ҳаракатдан олдин бўлиб ўтганини ёки ҳозир натижаси номаълум бўлган иш-ҳаракатни билдиради:
دانشیار ما ساله گوزشته این حکایه را گفته بودДонэшйорэ мо солэ гўзаштэ ин ҳикояро гуфтэ буд – Бизнинг ўқитувчимиз ўтган йили бу ҳикояни айтган эди.
Узоқ ўтган замон феълининг ясалиши. Узоқ ўтган замон феъли ўтган замон сифатдошига  بودن будан (эмоқ, бўлмоқ) кўмакчи феълининг аниқ ўтган замонда тусланган шаклини қўшиш орқали ҳосил қилинади. Масалан,  رفتن рафтан – бормоқ феълидан:

шахс	бирлик	кўплик
I	рафтэ будам – борган эдим	рафтэ будим – борган эдик
II	рафтэ буди – борган эдинг	рафтэ будид – борган эдингиз
III	рафтэ буд – борган эди	рафтэ буданд – борган эдилар

Феълнинг гумон шакли (мозийэ элтэзоми) бўлиб ўтган иш-ҳаракатнинг натижасига нисбатан гумон, эҳтимоллик, фараз қилиш маъноларини билдиради. Масалан:
شاید شما نشناخته باشیدШояд шўмо нашўнохтэ бошед – Эҳтимол, сиз танимаган бўлсангиз керак.
Феълнинг гумон шакли таркибли бўлиб, унинг биринчи қисми ўтган замон сифатдошидан, иккинчи қисми بودن будан (эмоқ, бўлмоқ) феълидан ясалган орзу-истак майлидан иборат бўлади. Лекин будан феълидан ясалган орзу-истак шакли  бэ- қўшимчасини олмайди.
Масалан,  رفتن рафтан – бормоқ феълидан:

шахс	бирлик	кўплик
I	рафтэ бошам – борган бўлсам	рафтэ бошим – борган бўлсак
II	рафтэ боши – борган бўлсанг	рафтэ бошид – борган бўлсангиз
III	рафтэ бошад – борган бўлса	рафтэ бошанд – борган бўлсалар

Феъл гумон шаклининг бўлишсизи сифатдош қисми олдига  на- инкор юкламасини қўйиш орқали ҳосил қилинади. Масалан, نرفته باشمнарафтэ бошам – бормаган бўлсам ва ҳоказо.