Œзбекистон республикаси

44-
расм. Сейсмик таъсир интенсивлигининг эпицентрал 
масофа бўйича сўниши графиги. 
Бу расмда сейсмик таъсир интенсивлиги(I)нинг эпицентрал масофа(D)
бўйича сўнишини кўрсатувчи график келтирилган. Бу графикдан D
масофанинг кичик қийматларида сейсмик таъсир интенсивлиги(I)нинг сўниши
юқори бўлиши кўриниб турибди. Ушбу график асосида ўчоқдан исталган 
масофадаги сейсмик таъсир интенсивлигини аниқлаш мумкин. Масалан,
магнитудаси М=7.0 бўлган зилзила эпицентридан 100км. Масофада зилзила 
таъсири 5 балл сезилишини, 500км. Масофада эса 3 балдан камроқ бўлишини 
графикдан аниқлаш қийин эмас. 
Зилзила содир бўлиш жараёнида гипоцентрдан жуда катта кинетик энергия 
ажралиб чиқади ва бу энергия атроф муҳитга тарқалади. Бу энергия миқдори 
манба (ўчоқ) жойлашишиш чуқурлиги, ўлчамлари ва унинг зўриққан-
деформацияланган ҳолатига боғлиқ бўлади. Энергия қийматини баҳолаш жуда 
мураккаб масала бўлганлиги туфайли зилзилага баҳо беришда унинг оқибатлари 
ҳамда унинг таъсиридан грунт ҳаракати ёзувларидан фойдаланилади. Зилзила 
энергиясига баҳо беришда магнитуда деб номланган характеристикадан 
фойдаланишни ўтган асрнинг 40-йилларида америкалик олимлар Рихтер ва 

---

71 
Гутенберглар таклиф қилганлар. Магнитуда (М) ни аниқлаш учун улар қуйидаги 
формулани тавсия қилганлар.
)
lg(
lg
lg
0
0
A
A
A
A
M
=
−
=
бу ерда А
0
ва А лар - бирор сейсмик тўлқинлар силжишларининг максимал 
амплитудалари бўлиб, улардан биринчиси энг кучсиз (эталон) зилзиладан 
ўлчанган деб фараз қилинади. Иккинчиси эса эпицентрдан маълум масофа (км) да 
ўлчанган силжиш.
Магнитудаси бирга тенг деб қабул қилинган энг кучсиз (эталон) зилзиланинг 
энергияси тахминан 10
12
эрг.га тенг,энг кучли зилзила энергияси (М=8,5) эса 
тахминан 10
27
эрг.