Œзбекистон республикаси

48-
расм. Сейсмик таъсир интенсивлиги орттирмаси диаграммалари.
Булардан ташқари қурилиш участкаси сейсмик таъсир интенсивлигига 
юқорида келтирилган иккита асосий фактордан ташқари кўпгина факторлар 
таъсир қилиши мумкин. Буларга жойнинг рельефи, грунт қатламлари жойлашуви, 
кўчмалар чизиқлари ва шу кабилар кириши мумкин. Буларни ҳисобга олиб бино 
ва иншоотлар қурилиш участкаси сейсмик шароит характеристикаларини 
қуйидагича келтириш мумкин.

---

84 
8 – 
жадвал 
Сейсмик ноқулай шароит 
Сейсмик жиҳатдан қулай 
шароит 
Жойнинг 
катта 
қисмларг
ажралганлиги.
Қиялик мавжуд жойларда грун
қатламининг кўпқатламлилиги.
Тошлоқ қатлам ёпиб турга
тўшама қатлам мавжудлиги.
Кучли шамоллар таъсирид
грунтларнинг тизими бузилганлиги.
Зилзила пайтида гравитацио
кучлар 
таъсиридан 
грунтлард
қолдиқ деформациялар содир бўлиш 
эхтимоли борлиги(кўчма, ўпирилиш 
қарс ва бошқалар) 
Қияликда жойлашган участка
лар 
Горизонтал майдон.
Тўшама 
грунтлар 
бўлс
уларнинг қалинлиги 100-1000 м 
бўлиши.
Зич 
грунтлардан 
ибора
майдон.
Қолдиқ деформация соди
бўлмайдиган майдон.
Тектоник синиқ чизиқларда
узоқ 
жойлашган майдонлар.
 
 
Грунт резонанс хусусиятларининг сейсмик тебраниш интенсивлигига 
таъсири.
Маълумки, грунт шароитининг грунт тебранма ҳаракат интенсивлигига 
таъсирини баҳолашда бир қатламли грунт шароити ҳолати таҳлил қилинади. 
Физик хусусиятлари бўйлама ва кўндаланг тўлқинларнинг муҳитдаги тарқалиш 
тезликлари (V
P
ва Vs) орқали ифодаланадиган ҳамда зичлиги 
ρ
бўлган эластик 
ярим фазовий муҳитда зилзила ўчоғи жойлашган шароитда ўзгача ҳолат 
кузатилади. Икки ҳол, яъни ярим фазовий муҳит сирти устидаги ҳамда қалинлиги 
h 
ва физик хоссалари 
2
ρ
ν
,
ρ
2,
ν
s2 
(
ρ
ν
1, 
ρ
1, 
ν
s1
ларда фарқ қилувчи) бўлган 
қатлам сирти устидаги таъсирлар таққосланади.

---

85 
Грунтдаги резонанс жараёни ҳисобига сейсмик таъсир интенсивлиги 
орттирмаси ∆J ва қийматлар орқали баҳоланади.
Қийматлар қуйидаги формулалар орқали аниқланади:
;
0
0
ρ
ρ
v
v
m
n
n
i
=
;
n
n
i
T
v
h
S
=
бу ерда h-қатлам қалинлиги, қатлам сейсмик бикрлиги, қатлам тагидаги асос 
сейсмик бикрлиги. T
n
-
учун резонанс ҳолати (тебраниш амплитудасининг кескин 
ортиши) кузатиладиган тебраниш даври. У тўлқин узунлиги ва тезлиги U
n
билан 
қуйидагича боғланган: 
n
n
n
v
T
λ
=
Берилган грунт шароити учун сейсмик таъсир интенсивлиги орттирмаси 
юқоридаги m: ва S
i
қийматлар асосида (Рекомендации по сейсмическому 
микрорайонированию (РСМ-73). Вопрос инженерной сейсмологии, вп. 15-м. 
наука, 1973, стр 3-34) жадвалдан белгиланади.