*zbekiston respublikasi

5.5. Motiv klassifikasiyasi 

---

125 
 
Jahon  psixologiyasi  fanining  nazariy  mushoshadalariga  va  o’zimizning 
shaxsiy  ma'lumotlarimizga  asoslanib,  motivlarni  quyidagi  turkumlarga  ajratishni 
lozim topdik. 
I.  Shaxsning  ijtimoiy  eshtiyojlari  bilan  uyg’unlashgan,  ularning  moshiyati 
mezoni orqali o’lchanuvchi motivlar: 
1) 
dunyoqarashga taalluqli, aloqador bo’lgan g’oyaviy motivlar; 
2) 
ichki  va  tashqi  siyosatga  nisbatan  munosabatni  aks  ettiruvchi,  shaxsiy 
pozisiyani ifodalovchi siyosiy motivlar: 
3) 
jamiyatning  axloqiy  normalari,  prinsiplari,  turmush  tarzi,  etnopsixologik 
xususiyatlariga asoslanuvchi axloqiy motivlar; 
4) 
borliq  go’zalligiga  nisbatan  eshtiyojlarda  in'ikos  etuvchi  nafosat  (estetik) 
motivlari.  
II.  Vujudga  kelishi,  hartlanganlik  manbai  bo’yicha  umumiylikka  ega 
bo’lgan, boshqaruv va boshqariluv xususiyatli motivlar: 
1) 
keng qamrovli ijtimoiy motivlar (vatanparvarlik, fidoiylik, altruistik); 
2) 
guruhiy, jamoaviy, shududiy, umumbahariy motivlar; 
3) 
faoliyat tuzilishi, moshiyati va tuzimiga yo’naltirilgan prosessual motivlar; 
4) 
faoliyat  mashsulini  basholashga,  maqsadga  erishuvga  mo’ljallangan 
rag’batlanuv, mukofot motivlari.  
III. Faoliyat turlari moshiyatini o’zida aks ettiruvchi motivlar: 
1) 
ijtimoiy-siyosiy voqeliklarni mujassamlashtiruvchi motivlar; 
2) 
kasbiy tayyorgarlik va mashoratni o’zida namoyon etuvchi motivlar; 
3) 
o’qishga, bilishga (kognitiv), ijodga (kreativ) oid motivlar. 
IV.  Paydo  bo’lish  xususiyati,  muddati,  mushlati,  barqarorligi  bilan 
umumiylikka ega bo’lgan motivlar: 
1) 
doimiy, uzluksiz, longityud xususiyatli motivlar; 
2) 
qisqa muddatli, bir lashzali, bir zumlik va soniyalik motivlar; 
3) 
uzoq  muddatli,  vaqt  taqchilligidan  ozod,  xotirjam  xatti-harakatlarni  talab 
etuvchi motivlar. 
V. Vujudga kelishi, kechishi sur'ati bioquvvat bilan o’lchanuvchi motivlar: 
1) 
kuchli, qudratli, ta'sir doirasidagi shijoatli motivlar; 
2) 
paydo bo’lishi, kechishi o’rta sur'atli motivlar; 
3) 
yuzaga kelishi, kechishi zaif, bo’sh, kuchsiz, beqaror motivlar. 
VI.  Faoliyatda,  muomalada  va  xatti-harakatda  vujudga  kelishi  xususiyati, 
xislati hamda sifatini aks ettiruvchi motivlar: 
1) 
aniq, yaqqol, voqe bo’luvchi real motivlar; 
2) 
zarurat, yuksak talab va eshtiyojlarda ifodalanuvchi dolzarb motivlar; 
3) 
imkoniyat  (potensiya),  zoshira  (rezerv),  yashirin  (latent)  xususiyatlarini 
o’zida mujassamlashtiruvchi motivlar.  
VII. Aks ettirish darajasi, sifati nuqtai nazardan ierarxiya vujudga keltiruvchi 
motivlar. 
1) 
biologik motivlar; 
2) 
psixologik motivlar; 
3) 
yuksak psixologik motivlar. 

---

126