Ўзбекистон республикаси қурилиш вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти мухандислик курилиш инфраструктураси факултети

Вақт ва қотиш шароитининг бетон мустаҳкамлигига таъсири

Бетон мустаҳкамлиги узоқ вақт давомида ошиб боради.Бетон асосий мустаҳкамли­гига қотиш жараёнининг дастлабки даврида эришади. Портландцементдан тайёрланган бетонлар учун бу давр 28 кеча–кундузни ташкил этади. Пуццолан ва шлакли портланд­цементдан тайёрланган бетонларучун эса бу давр 90 кеча кундузга тенг. Яъни бундай бетонлар асосий мустаҳкамлигига кечроқ эришади. Қулай шароитда ва ҳароратда бетон мустаҳкамлигининг ошиши йиллаб давом этиши мумкин. Бундай ҳолатнинг рўй бериши­га сабаб цемент тошининг узоқ вақт давомида ҳосил бўлиши ҳисобланади. Тажрибалардан олинган маълумотларга кўра 11 йил нам муҳит шароитида сақланган бетон намунанинг мустаҳкамлиги 1,4 баробар ошган, қуруқ муҳит шароитида сақаланган намуна мустаҳкам­лигининг ошиши эса бир йилдан кейин кузатилмаган. (1.3–расм).

Агар бетон қуруқ ҳолатда қолса, бу эса кўпчилик темирбетон конструкцияларни ишлатилганда рўй беради, биринчи йилнинг давомиданоқ мустаҳкамлик ўсишини кутиш мумкин эмас.
Портландцементдан тайёрланган бетон мустаҳкамлигининг мусбат ҳарорат (15⁰С) ва нам муҳитда ошишини қуйидаги эмпирик формула орқали ифодаланиш мумкин
 (1.1)
R_t –бетон кубининг t – вақтдаги сиқилишга вақтинчалик қаршилиги, t – кун;
R – худди шундай t = 28 кундаги вақтинчалик қаршилиги..
Бу формула t  7 кун шарт бажарилгандагина тажрибага яқин натижалар беради.


Бетоннинг сиқилишдаги кубик мустаҳкамлиги
Бетондан тайёрланадиган кублар пресс остида синалганда намуна икки хил кўри­нишда бузилиши мумкин. Биринчи ҳолатда бетон кубнинг бузилиши натижа­сида қисқа асослари билан туташган иккита кесик пирамида ҳосил бўлади. Бундай бузилишга сабаб бетон куб сирти билан пресс плитаси орасида ҳосил бўладиган ишқаланиш кучлари ҳисобланади. Бетон кубнинг иккинчи ҳол бўйича бузилиши куч йўналишида бетон кубда паралелл ёриқларнинг пайдо бўлишидан содир бўлади. Бундай бузилишга сабаб бетон куб сирти билан пресс плитаси орасида ишқаланиш кучларининг нолга тенг бўлиши ҳисобланади. Давлат стандарти бетон кубларни синашда биринчи схемадан фойдаланишни тавсия этади. Бетон кубларнинг мустаҳкамлигини аниқ­лашда давлат стандартига мувофиқ қирраларининг ўлчами 150 мм бўлган қуб шаклидаги намуналар қабул қилинган. Бетоннинг сиқилишдаги мустаҳкамлиги стандарт ўлчамдаги намуналардан ташқари қирраларининг ўлчамлари 100 мм ва 200 мм бўлган бетон кубларни синаш йўли билан ҳам аниқланиши мумкин. Лекин бу ҳолатда қирраларининг ўлчами 100 мм бўлган бетон куб қаршилиги 0,93 коэффициентга, қирраларининг ўлчами 200 мм бўлган бетон куб қаршилиги эса 1,1 коэффицентга кўпайтирилади. Стандартга мувофиқ бетон кублар қирраларининг ўлчами 150 мм қабул қилинади ва қаршилиги R ҳарфи билан белгила­нади..



Бетон кубларнинг бузилиш схемалари:
а–бетон сирти билан пресс плитаси орасида ишқаланиш мавжуд бўлганда. б–ишқаланиш бўлмаганда

Бетоннинг кубик қаршилиги унинг сифатини назорат қилиш учунгина фойдалани­лади.