Ўзбекистон республикаси қурилиш вазирлиги тошкент архитектура-қурилиш институти

Фильтрлаш.
ФИЛЬТРЛАШ – 
шундай тозалаш жараёники, бунда 
эримаган 
моддаларни 
ўзида 
тутган 
суюқлик 
кўп 
тешикли 
материал(фильтр)дан ўтказилиб, эримаган компонент ушлаб қолинади, 
суюқлик(фильтрат) эса бемалол ўтиб кетади. 
Фильтр материал(восита)лари турли туман модда ёки маҳсулотлардан 
тайёрланиши мумкин. Мисол тариқасида, ушланиб қолиши зарур бўлган 
аралашмалар заррачалари катталигини ҳисобга олган ҳолда панжарасимон 
материаллар мажмуаси, хатто қум ва бошқа шу каби табиий минерал хом ашё 
бўлиши мумкин. 
Фильтрли қурилмалар ва фильтрлаш жараёни кўп босқичли бўлиши ҳам 
мумкинлигини ёдда тутиш зарур. Улар воситасида кўп марта тозалаш амалга 
оширилиши натижасида фильтрнинг тешикчалари тўсилиб қолиши, фаоллиги 
пасайиши сабаб, вақти-вақти билан тозаланади ва қайта-қайта ишлатилиши 
ҳам мумкин.
Оқова таркибида эриган моддаларни ажратиб олиш, яъни оқоваларни 
тозалашда кўпинча турли туман физик кимёвий усуллар ишлатилади. 
Жумладан: 
— мембранали сеперация(ярим ўтказгичли мембрана, ультрафильтрация, 
тескари олмос ва ҳокозолар)дан фойдаланиш; 
— адсорбция жараёни; 
— ион алмашиниш(катион ва анион алмашиниш); 
— кимёвий чўктириш; 
— оксидлаш - қайтарилиш; 
— нейтраллаш ва ҳакозоларни кўрсатиб ўтса бўлади. 
Санитар-кимёвий таҳлил ҳақида тушунча
. Санитария талабидан келиб 
чиққан ҳолда, энг зарарли оқоваларга кундалик турмушда ҳосил бўладиган ва 

---

141 
бизнинг Ўрта Осиё минтақамизга характерли бўлган, қишлоқ хўжалик ишлаб 
чиқариш экинзорларида пайдо бўладиган сувларни кўрсатиш мумкин. Улар ўз 
таркибида турли туман зарарли моддалар ва унсурларни тутади. Айниқса, 
шундай органик бирикмалар ҳамда ҳар хил касалликлар туғдирувчи вирус ва 
бактериялар ҳам мавжуд. Кўп органик бирикмаларнинг чириши ва кимёвий 
парчаланиши янада ҳавфли моддалар (метаболитлар) ҳосил бўлишига олиб 
келади. 
Оқовалар ҳажми(миқдори) одатда л ёки м
3
да улчанади. 
Аҳоли яшаш жойлари маданийлаштирилган даражаси ва бошқа 
омилларни ҳисобга олган ҳолда, бир кеча кундузда бир киши бошига 140-450 
л гача сув истеъмол қилинишини назарда тутилишини ҳам билиб қўйиш керак.
Ёғин-сочин натижасида атмосферадан ер сатхига тушадиган 
сувлар(бошланғич дақиқалардагина ҳисобга олмаганда) нисбатан тоза 
ҳисобланади. Бироқ улар кўча, йўл, майдон ва бино томларни ювиб, 
канализацияга жамланганида ўз таркибида турли-туман органик ва ноорганик 
моддалар билан ифлосланган ҳолатга келади. Айниқса, ёғинлар (масалан, 
ёмғир) узоқ муддат шиддатли бўлиши натижасида жуда кўп миқдорда ҳосил 
бўлади ва тўлиб анча вақт туриб қолиши билан ифлосланиш даражаси ортади 
ва кўп муаммоларни келтириб чиқаради. 
Яна кўча, йўл ва майдонларни ёз пайтларида ювиб ҳосил қилинган 
оқовалар ҳам сифати ва ифлослик даражасига қараб жуда яқин бўлиши 
мумкин. 
Юқорида тасвирланган барча турдаги оқовалар сув ҳавзаларига 
тушишидан олдин, албатта, тозаланиши керак. Улар таркибидаги аралашма 
моддаларнинг миқдори (концентрацияси)ни аниқ билиш талаб қилинади. 
Модданинг сув ҳажми бирлигидаги миқдори асосан мг/л ёки г / м
3
да 
белгилаш қабул қилинган.