Ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги тошкент тиббиёт академияси биоорганик ва биологик кимё кафедраси

4. Маърузанинг режаси:
4.1. Кириш. Мавзуни асослаш. - 5 дақиқа
4.2. Бошқарилишнинг умумий йўллари ва регулятор тизимларнинг иерархияси. - 10 дақиқа
4.3. Гормонларнинг кимёвий тузилиши, биологик функциялари ва таъсир этиш механизми бўйича таснифи. - 10 дақиқа
4.4. Эндокрин ва нерв тизимларининг боғлиқлиги. Гипоталамо-гипофизар тизим ва уларни бошқа ички секреция безларига таъсири, уларни онтогенезда ўзгариб бориши. - 10 дақиқа.
4.5. Стероид гормонлар синтези ва катаболизми. - 10 дақиқа
4.6. Сув-туз алмашинувининг бошқарилиши, болаларда уларни ўзига хослиги. – 15 дақақа
4.7. Кальций ва фосфор алмашинувининг бошқарилиши, болаларда рахитни келиб чиқиш сабаблари. – 15 дақақа
4.8. Маҳаллий таъсир этувчи гормонлар. – 10 дақақа
4.9. Хулоса ва блиц-опрос. – 5 дақиқа.


5. Марузанинг мазмуни
5.1. Кириш. Мавзуни асослаш
Идора этиш механизмларининг таъсири натижасида хужайраларда барча кимёвий реакциялар ва физик-кимёвий жараёнлар тезликларининг бир-бирига мослашишига эришилади, барча органлар функцияларининг уйғунлашуви ва организмнинг ташқи муҳит ўзгаришларига мос реакция кўрсатиши таъминланади. Кўп хужайрали организмларни меёрий ишлашида барча хужайралар, аъзо ва тўқималар орасида боғланиш бўлиши керак. Бу боғланиш 4 бошқарув тизимлари орқали амалга оширилади:

• 
  Марказий ва периферик нерв тизими орқали бошқарилиш нерв импульслари ва нейромедиаторлар амалга оширилади;
  
• 
  Эндокрин тизим – эндокрин безлардан гормонлар қонга ажралиб нишон-хужайралардаги метаболик жараёнларни бошқаради;
  
• 
  Паракрин ва аутокрин тизим – уларнинг махсулотлари хужайралар аро бўшлиққа ажралиб яқин жойлашган хужайралар билан боғланишади (простагландинлар, ЖКТ гормонлари, гистамин ва бошқалар);
  
• 
  Иммун тизим – специфик оқсиллар орқали (цитокинлар, антителолар).
  

Интеграцияловчи регуляторлар бўлиб гормонлар хисобланади. Гормонларнинг физиологик таъсири турли хил омилларга боғлиқ, масалан: гормонлар концентрацияси (ажралиш, метаболизми, инактивация ва экскреция тезлиги), оқсил ташувчиларга моиллиги, нишон-хужайраларда рецепторлар сониги боғлиқ. Гормонлар миқдорини бошқарилиши тескари боғланиш орқали кечади. Кўпчилик гормонлар гипоталамо-гипофизар тизими орқали таъсир кўрсатади, баъзилар МНС бўйсинади. Хужайралар аро боғланишда асосан кичик молекулали оқсиллар – цитокинлар мухим рол ўйнайди. Улар хужайра мембранасидаги рецепторлар билан боғланиб, сингалларни ядрога узатади ва маълум генлар индукцияси хисобига хужайралар дифференцировкасини таъминлайди. Цитокинларга қуидагилар хос:

• 
  Иммун жавоб натижасида синтезланади, иммун ва яллиғланиш реакциялари медиаторлари хисобланади, асосан аутокрин, баъзан паркрин ва гормон таъсирига эга;
  
• 
  Ўсиш ва дифференцировка омиллари каби таъсир этади;
  
• 
  Плейотроп фаолликга эга (полифункционал).