Ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги тошкент фармацевтика институти

Қаттиқ сорбентларнинг асосий характеристикалари
ГСХ да аниқланувчи аралшманинг ажралиши аралашма компонетларининг қўзғолувчи газ (ташувчи) ва қаттиқ сорбент устига шимдирилган ёки капилляр найчага тўлдирилган қўзғолмас суюқ фаза орасда узлуксиз қайта тақсимланиши натижасида юзага келади. Қаттиқ сорбент ГСХ жараёнида қўзғалмас суюқ фазани ўз сиртида сақлашидан ташқари уни ўз сиртида бир хилда тақсимланиш оптимал шароитини таъминлаши холда қўзғолувчи – ташувчи газни ва суюқ қўзғалмас фаза билан қайта юзада яхши бир-бири билан суркалишни ҳам таъминлаши зврур.
Бунинг учун қаттиқ сорбент кимёвий инерт материалдан иборат бўлиши минимал адсорбцион хусусиятга эга бўлиши, юқори механик мустахкам бўлиши, кичик солиштирма сиғим юзасига (0,05-10м ^2/2) эга бўлиши, юқори даражада хўлланувчан бўлиши, камида 400-500⁰С хароратда қиздиришга чидамли, юқори харорат таъсирида ўзгармаслиги зарур.
Қўзғалмас суюқ фазаларнинг физик-кимёвий характристикаси
ГСХ таҳлилида қўзғолмас суюқ фаза моддаларни ажралишига сезиларли таъсир кўрсатади. Кимёвий таркибига боғлиқ холда суюқ фазалар полярлик даражалари бўйича фарқланади.
Қўзғолмас суюқ фазага қуйидаги талаблар қўйилади:
1. Модда аниқланадиган хароратда порланмаслиги керак.
2. Аниқланувчи аралашма компонентларига нисбатан етарлича танлаш қобилятига эга бўлиши.
3. Кимёвий инерт ва хароратга чидамлилик ишчи харорат таъсирида қўзғолмас суюқ фаза колонкадан 2 –3 ой давомида фойдаланишни таъминлаши лозим.
4. Ишчи хароратда ички моддалар алмашинувида сезилмайдиган пор босимига эга бўлиши.
5. Қаттиқ сорбент юзаси ёки капилляр найча ички деворини яхши хўллаши, шу билан бирга, колонкани яхши эффективлигини таъминлаши.
6. Кенг қўлланадиган эритувчиларда яхши эриши.
Полярлик даражасига асосланиб суюқ фазалар беш гурухга бўлинади.
1. Қутбсиз (нополяр) – парафинлар деб номланади. Уларга сквалан, суюқ парафин, H, J, K, L, M, N, O апиезонлар, тозаланган вазелин мойи, гексадекан, гептадекан ва б.лар мисол бўлади. Булар асосан қутбсиз ёки кам қутбланувчи хусусиятли моддаларни ажратишда қўлланилади. Уларга углеводородлар мураккаб эфирлар, альдегидлар, кетонлар, кўп атомли ёғ кислоталарининг мураккаб эфирлари ва б.
2. Кам қутбли функционал гурухлар сақловчи ўртача қутбланувчи қўзғолмас суюқ фазалар қутбсиз ва қутбли хусусиятга эга моддаларни ажратишда қўлланилади.
3. Молекуласида кўп сонли юқори қутбли функционал гурухлар сақловчи қўзғолмас фазалар кучли ва кучсиз қутбланувчи моддаларни ажратишда қўлланилади.
4. Молекулалари ажратилувчи модда молекулалари билан кучли водород боғлари ҳосил қилувчи суюқ фазалар (гликоллар, глицирин ва б).
5. Специфик хусусиятли суюқ фазалар. Буларда хроматографик ажралиш жараёнида комплекс бирикмалар ҳосил бўлишига асосланган (кумуш нитрати билан тўйинтирилган гликоллар).