Ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги тошкент фармацевтика институти

Газ суюқлик хроматографиясининг асосий босқичлари
Юқорида айтилган барча хроматографик усулларда аралашма компонентлари икки фаза, стационар (қўзғалмас) ва қўзғалувчи фаза ўртасида тақисмланади. Агар қўзғалувчи фаза сифатида газ ишлатилса, қўзғалмас фаза сифатида фақат, қаттиқ жисм-сорбент (активланган кўмир, силикагель, алюминий оксиди ва бошқалар) қўлланилса, бўндай кўриниш газ-адсорбцион хроматографияси дейилади.
Агар қўзғалувчи фаза сифатида газ, қўзғалмас фаза сифатида қаттиқ модда устига қопланган юқори қайнаш даражасига эга суюқлик қўлланилса бундай кўриниш газ-суюқлик хроматографияси дейилади.
Шундай қилиб ГСХ усули таҳлил қилинаётган моддаларнинг газ ва суюқлик фазалари орасидаги қайта тақисмланишни аниқлашга асосланган усулдир.
ГСХ да таҳлил қилинувчи аралашманинг компонентлари қаттиқ сорбент устига қопланган суюқлик фазасида турли эрувчанликки эга бўлгани сабабли хроматографик колонкаларда турлича ажралиш вужудга келади.
Таҳлил қилинувчи аралашма қўзғолувчи газ оқимига киритилганда буғланади ва буғсимон холатда сорбентли колонкадан ўтиб, адсорбция ва десорбция ходисаларини қайтарилиши сабабли газ ва суюқлик ўртасида тақсимланади.
Аралашмани ташкил этувчиларни газ-хроматографик бўлиниш жараёни тақисимланиш коэффиценти К билан характерланади. Бу коэффицент қўзғолмас суюқ фазадаги модда концентрациясини (С_н) қўзғалувчи фазадаги концентрациясига (С_n) нисбатини белгилайди.
С(_н)
К= --------
С(_n)
К –коэффицентнинг ўзгармас катталигида ташкил этувчи компонетларнинг суюқ ва газсимон фазадаги концентрациялари нисбати умумий концентрациясининг турли қийматларида ўзгармас қолади ва натижада адсорбция чизиқли характерга эга бўлади.
К – коэффицент доимийлиги ўзгарганда қўзғалувчи ва қўзғалмас фазадаги нисбатларга боғлиқ бўлган холда қавариқ ёки ботиқ 2, 3 кўринишдаги изотермалар ҳосил бўлади.
Агар модда коэффиценти кичик қиймат бўлса, модданинг қўзғалмас фазадаги қисми унинг газ фазасидаги қисмига нисбатан кам бўлади ва қўзғалмас фаза томонидан кам ушланиб колонка бўйлаб тез ҳаракатланади. К – коэффиценти қиймати катта бўлса унинг қисми қўзғалмас фазада бўлади ва бундай модда колонка орқали секин ҳаракатланади.
Аралашмалар компонетини газохроматик тақисмлаш ва таҳлил қилиш махсус ускуналар - газхроматографлар ёрдамида амалга оширилади.
Хозирги вақтда аналитик лабораторияларда турли маркалардаги хроматографлар қўлланилмоқда. Барча хроматографлар асосан қуйидаги қисмлардан ташкил топган: газ балон, газ босимини ва тезлигини аниқловчи асбоб-дозатор колонкалар, дозатор ва колонкалар учун термостат, тетекторлар ҳамда лентали ёзиб олувчи қурилма.
Балон хроматографга қўзғолувчи газ бериш учун мўлжалланган.
Дозатор (буғлатгич) колонканинг бошланғич қисми билан бирлашган идиш бўлиб, ўтказиладиган резинали мембрана билан таъминланган. Шу мембрана орқали микрошприц билан текширилувчи газсимон ёки суюқ текширилувчи таркиб керакли хажмда юборилади. Аниқланувчи моддани буғлатиш, маълум ҳароратни ушлаб туриш учун дозаторни термостатга жойлаштирилади.