Ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги тиббий таълимни ривожлантириш маркази тошкент фармацевтика институти

Седана уруғи - Semen Nigelli
Ўсимликнинг номи. Nigella sativa - Экиладиган седана.
Оиласи. Ranunculaceae - Айиқтовондошлар.
С едана бир йиллик ўт ўсимлик бўлиб бўйи 20-75 см гача етади. Пояси узун, кўп қиррали, ёки цилиндирсимон, ўрта ва юқори қисми шохланган, бироз безли туклар билан қопланган, шохларини учи битта гул билан тугайди.
Пастки баргларини билинарли бандлари бор, тез сўлиб қолади, бир оз безли тукли, 2-3 марта патсимон қирқилган бўлиб, бўлаклари кенг чўзиқсимон, тўмтоқ ёки бироз ўткирроқ учли. Юқоридаги барглари бандсиз, 1,5-3 см узунлиги, ўсимлик билан баробар сўлиб қурийди, кўриниши пастки баргларга ўхшайди.
Косачабарглари узунасига 10-15 мм ва энига 3-8 мм, ховоранг, чўзиқроқ ёки чўзиқ-тухумсимон бўлиб, кичкина тирноқчаси бор, учи ўтмослашган. Тожбарглари косочабарги-дан 2 марта калта, тукли бўлиб, уни ҳам тирноқчаси бор. Ташқи лаби чуқур иккига бўлинган, бўлакчалари пастга қайрилган. Ички лаби ташқисидан анча калтароқ, чизиқсимон, асос қисми кенгайган. Меваси-баргча бўлиб 5-7 тани ташкил қилади. Узунлиги 1,5 см гача, шишганроқ. Уруғи уч қиррали, нотекис, оч қўнғир, рангли.
Ўсимлик май-июн ойларида гуллайди ва меваси ҳам шу ойларда етилади.
Тарқалиши. Ўрта Осиё, Европани жанубий минтақалари, Кавказ, Эрон ва бошқа жойларда ёввойи ҳолда тарқалган. Тошкент, Самарқанд вилоятларида экилади.
М аҳсулотни ташқи кўриниши.
Тайёр маҳсулот седанани уруғидан иборат бўлиб, 3 қиррали, усти ғадир-будир, тўмтоқ учли, қора рангда бўлиб, узунлиги 1,2-2,5 мм, эни 1-1,5 мм гача бўлади. Маҳсулотни ўзига хос ҳиди ва тахирроқ мазаси бор.
Кимёвий таркиби. Маҳсулот таркибида 10-12% ёғ, 7-8% оқсил моддалар, углеводлар ва бошқа моддалар бор. Маҳсулот таркибида микроэлементлар кўп. Шу билан бирга фурокумаринлардан - бергаптен, ксантотоксин, императорин ва бошқалар бор.
Маҳсулот таркибида бир оз эфир мойи ҳам топилган.
Дори турлари ва ишлатилиши. Маҳсулотдан олинган седана мойи таркибидаги фурокумаринлар сабабли фотосенсибилизаторлик хоссасига эга, яъни терини УБ нурларига сезгирлик таъсирини оширади, натижада теридаги меланинни хосил бўлишини тезлатади, Шунинг учун у vittilgo - nес касаллигини даволашда қўлланилади.
Седана мойи ичишга ва терини доғ жойларига суртилади. Ибн Сино седанани бош оғриғига, юз нервининг фалажига, кўз касаллиги - катарактини даволашда ишлатган. Седанадан буйрак - тош касалликларини даволашда ҳам фойдаланган.