Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси қишлоқ ва

Митоз-кариокинез. 
Организм орган ва тўқималарининг ўсиши соматик - 
жинссиз ҳужайралар ядроларининг бўлиниши ҳисобига бўлади. Бу усулда 
бўлинишда ядро бўлингандан кейин ситоплазма ҳам бўлинади. 
Митознинг асосий биологик аҳамияти шундаки, авлоддан авлодга 
хроматин моддасини тенг тақсимлайди. Бу билан ирсий белгиларнинг 
ҳусусиятини ҳужайра орқали наслга ўтказади. 
Митоз бўлинишида интерфазадан кейинги 4 фазаси маълум. 
1. Профаза.
 2. Метофаза.
 3. Анафаза.
4. Телофаза. 
 
Ҳужайранинг тинч ҳолатдан бўлинишга ўтиш сабаби, интерфазада ДНК 
синтези бўлиб (ДНК икки ҳисса ортиши) унинг натижасида мувозанат 
бузилади деб тахмин қилинади. Митоз бўлинишида ҳужайра таркибида бир 
қатор ўзгаришлар юз беради ва 2 та янги ёш ҳужайра ҳосил бўлади. 
Митознинг биологик аҳамияти шундаки, янги ҳужайралар ҳисобига 
организмнинг ўсиши ва ривожланиши юз беради. 
Саволлар: 
1. Жинсий ва жинссиз кўпайиш бир-биридан қандай фарқланади? 
2. Ўсимлик ва ҳайвон ҳужайралари тузилишидаги фарқлар нимадан
иборат? 
3. Нима сабабдан жинсий ҳужайраларда хромосомалар сони икки
марта кам бўлади. 
4. Митоз ва меёз бўлиниш бир-биридан қандай фарқланади? 
4-Мавзу: ИРСИЯТНИНГ МОЛЕКУЛЯР АСОСЛАРИ.
ҲУЖАЙРАЛАРДА ОҚСИЛЛАР БИОСИНТЕЗИ. 
 
РЕЖА: 

---

14 
 
1.Ирсият ва хромосомаларнинг кимёвий таркиби. 
2.Ирсиятнинг моддий негизи ДНК эканлигини исботланиши. 
Ф.Гриффитис ва О.Эйвери тажрибаси. 
3. Нуклеин кислоталар ДНК ва РНК молекуласининг тузилиши ва 
биологик функцияси. 
4. ДНК-репликасия ҳодисаси ва унинг моҳияти. 
Адабиётлар: 1, 2, 5, 7, 10. 
 
1) Генетика фанининг дастлабки ривожланиш даврида олиб борилган 
илмий изланишлар, ирсиятнинг ситологик асосларини ўрганиш илмини - 
ситология фанининг ривожланишига олиб келди. Генетик ва ситологларининг 
биргаликдаги 
кузатиш, 
текшириш 
ишлари 
ирсиятнинг 
хромосом 
назариясининг очилишига, генетикани кейинги ривожланишига йўл очиб 
берди. 
1883 йил э.Ван Бенеден гаметогенез даврида редуксион бўлиниш, ота ва 
она хромосомаларининг тақсимланиши билан боғлиқ деган фикрни айтди. 
Кейинчалик ҳар бир турга кирувчи, ўсимлик, ҳайвон ҳужайраларидаги 
хромосомалар сони доимий эканлиги аниқланди.
В.Вейсман ирсиятнинг асоси хроматин моддаси билан боғлиқ деган 
фикрни айтди. Хромосом назариясининг дастлабки ривожланиш даврида 
хромосомалар доимийлиги, улар жуфт эканлиги (гомологик), меёз 
бўлинишида янги ҳужайраларга тенг тақсимланиши, жинсий ҳужайралар 
етилиш даврида 2 марта камайиши, уруғланишда яна қайта тўлиқ (диплоид) 
ҳолатига қайтиши аниқланди. 
Т.Морганнинг (1911 й) лаборатория шароитида олиб борган кузатишлари 
ирсият асосларини ўрганишни янада юқори поғонага кўтарди. У ўз 
тажрибаларида генлар хромосома ичида жойлашганлигини дрозофила 
пашшасида ўрганди. 
2) 1940 йилларга келиб хромосомалар таркибини ўрганиш янада 
чуқурлашди. Хромосома таркиби ДНК ва оқсилдан иборатлиги аниқланди. Бу 
даврда кўпчилик олимлар ирсиятнинг асоси оқсил деб тушунар эдилар. 
Кейинчалик ирсиятнинг асоси оқсил эмас, нуклеин кислоталар билан 
боғлиқлиги исботланди. Организм белги ва хусусиятларининг наслдан наслга 
ўтишида нуклеин кислоталар муҳим аҳамиятга эга эканлиги 1928 й. Англия 
бактериологи Ф. Гриффиц, кейинчалик 1944 йилда Америкалик микробиолог-
генетик О.Евери бактериялар устида олиб борган тажрибаларда аниқланди.