Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Ўзбекистон Республикаси транспорт вазирлиги Тошкент давлат транспорт университети

6-мавзу: Илашиш муфтасининг автомат бошқарув тизими

Автомобил трансмиссиясининг вазифаси энергия манбайи – двигателда яратилган энергияни етакчи ғилдиракларга узатиш. Трансмиссиядаги узатмалар қутиси узатилаётган қувватнинг буровчи моменти ва бурчак тезлигини ўзгариш диапазонини кенгайтириб беради. Транмиссияни бошқариш етакчи ғилдираклар билан двигател валини ажратиш ва улаш, белгиланган автомобил ҳаракатланиш режимига мувофиқ двигателнинг ёнилғи тежамкор, юқори момент, экологик кам зарар режимларини танлаш билан боғлиқ равишда амалга оширилади. Механик бошқарувли трансмиссияда бу жараённи самарали танлаш ҳайдовчининг маҳоратига, малакасига боғлиқ. Трансмиссияни бошқариш мураккаб жараён хисобланади. Мураккаблиги автомобилнинг тортиш тезлик хусусияти кўрсатгичини юқори даражали таъминлаш, трансмиссияда динамик зарбаларни камайтириб хизмат муддатини ошириш, двигател иш режими билан автомобил ҳаракатланиш режимларини муқобил расионал танлаш билан белгиланади. Бундай жараённи бошқариш билан бирга ҳайдовчи автомобил ҳаракат йўналишини рул бошқармаси билан, секинлатишни тормоз бошқармаси билан бошқариши керак бўлади. Айниқса, фавқулотдаги ҳолатларда ҳайдовчига катта зўриқиш беради, хаттоки, ҳаяжондан автомобилни бошқаришни йўқотиб қўйиш ҳолатига ҳам олиб келиши мумкин. Шунинг учун замонавий автомобилларнинг, долзарблиги бўйича, агрегатлари, тизимлари, бошқармалари мумкин қадар автоматлаштириш талаби кучайган.

Автомобил трансмиссиясининг агрегатлари илашиш муфтаси, узатмалар қутиси, дифференсиали автомобил эксплуатасион хусусиятларини (ҳайдовчига қулайлик, толиқтирмаслик, ёнилғи тежамкорлик, экологик кам зарарлик, хавфсизликни яхшилаш, ўтағонлик ва бошқалар) юқори даражада таъминлаш учун автоматлаштирилган (Расм 3.1.).



Расм 3.1. Автомобилнинг асосий автоматлаштирилган қисмлари
Масалан, поғанали узатмалар қутиси бўлган автомобил шаҳар шароитида ҳаракатланганда трансмиссиянинг илашиш муфтаси педалиги ҳар километрда юзга яқин марта босишига тўғри келади. Автобуслар ҳайдовчилари бундай бошқарувни смена давомида 20000 мартагача бажаради. 90-йилларнинг бошларида автоматик узатмалар қутисининг афзалликларини (қулай ва осон ишлаши) қўлда бошқариладиган узатмалар қутисининг (механик узатмалар қутиси) афзалликлари билан бирлаштириш истаги янги ишланмаларга олиб келди. Бу бошқарувда илашиш муфтаси педали ортиқча бўлади.