Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Ўзбекистон Республикаси транспорт вазирлиги Тошкент давлат транспорт университети

2-модул. Автомобил двигателининг автомат бошқарув тизимлари.
5-мавзу: Автомобил дизел двигателларининг автомат бошқарув тизимлари
Дизел двигателларининг таъминлаш тизимининг ёнилғи пуркаш ЭБТ вазифаси, Босч "Cоммон Раил" ЭБТ тузилиш схемаси, ишлаш принсипи.
Дизел двигателининг таъминлаш тизими ёнувчи аралашмани силиндр ичида тайёрлайди.
Қуйида дизел таъминлаш тизимининг умумий схемаси келтирилган.

Расм 2.10. Дизел таъминлаш тизимининг умумий схемаси.
Асосий таҳлил қилинадиган қисмлари: 2-ёнилғи баки; 7-майин тозалаш филтри; 17-форсунка; 19-юқори босим ёнилғи насоси; 20-ёнилғи ҳайдаш паст босим насоси.
Ёнилғи ҳайдаш насоси 20 ҳаракатни юқори босим насоси 19 валидаги эксцентрикдан олади. Насос ёнилғини бакдан сўради. Сўрилаётган ёнилғи дастлаб дағал филтрда 22 тозаланади. Насосдан 20 ўтиб, майин филтр 7 орқали юқори босим насосига ҳайдалади.
Юқори босимли ёнилғи насоси (ЮБЁН) 19 ёнилғини 15,0...18,0 МПа (150...180 бар) босимгача кўтаради ва двигателнинг юкланмасига мос равишда дозалаш учун хизмат қилади.
ЮБЁНда ёнилғи босими плунжер жуфтлиги ичида ошади (5.2-расм, а). Плунжер жуфтлигини плунжер 6 ва унинг гилзаси 5 ташкил этади (5.3-расм, б). Уларга ўзаро жуфтликда юқори аниқлик билан ишлов берилади. ЮБЁНда плунжерлар жуфтлиги секциялар таркибига киради. Секциялар сони силиндрлар сонига тенг бўлади. Ҳар силиндрга алоҳида секция.

а

б

Расм 2.11. ЮБЁНдан силиндрга ёнилғи узатиш схемаси.
1-кулачокли вал; 2-шестерня; 3-рейка; 4-қайтариш пружинаси; 5-гилза; 6-плунжер; 7-айланма йўнма; 8-ёнилғи кириш тешиги; 9-вертикал паз; 10-ёнилғи чиқиш тешиги; 11-қия қирра; 12- клапан; 13-юқори босим найчаси; 14-қайтариш пружинаси; 15-игна; 16-форсунка; 17-форсунка бўшлиғи; 18-тўзитгич соплоси.
Шестерня 2 плунжерга қотирилган ва рейка 3 билан илашиб туради. Рейка газ педали билан уланган. Кулачокли вал 1 ҳаракатни двигател валидан олади. Плунжер 6 гилзада 5 илгарилама-қайтма ҳаракатланади. Рейканинг 3 сурилиши плунжерни ўқи атрофида айлантиради.
Гилзанинг устки қисмида юқори босимли ёнилғини чиқиш клапани 12 ўрнатилган. Гилзада иккита тешик бор – ёнилғининг кириш 8 ва чиқиш 10 тешиклари.
Форсункада 16 пружина 14 игна 15 билан тўзитгич соплосини 18 ёпади.
Плунжернинг гилзада пастки ҳолатида тешиклар 8 ва 10 очиқ бўлади. Клапан 12 ёпиқ бўлади.
Ёнилғи гилзага 5 киритиш тешигидан 8 киради. Плунжер 6 қия оралиғи ва устки бўшлиғи ёнилғи билан тўлади. Плунжер 6 кулачок 1 таъсирида юқорига силжийди ва сирти билан киритиш тешикларини ёпади. Плунжер устки бўшлиғидаги ёнилғи босими ошади.
Босим ҳайдаш клапанини 12 очади. Ёнилғи ёнилғи найчаси 13 орқали форсункага 16 узатилади.
Босим форсунка бўшлиғига 17 келади. Ёнилғининг максимал босими сиқиш тактининг охирига тўғри келади. Босим игна 15 конус юзасига таъсир қилади. Босим кучи пружина 14 кучини енгади ва игнани кўтаради. Тўзитгич соплоси 18 очилади. Ёнилғи силиндр ичига пуркалади. Силидрда 18...20 марта сиқилган ҳаво ҳарорати 800...8500С кўтарилган бўлади. Пуркалган ёнилғи қизиган ҳаводан портлаб алангаланади. Иш такти бошланади.
Плунжер 6 силжиши давомида қия қирра 11 ёнилғи чиқиш 10 тешигини очади. Ёнилғи босими бирданига пасаяди. Клапан 12 ёпилади. Пружина 14 игна 15 билан тўзитгич соплосини 18 ёпади. Найчада 13, форсунка бўшлиғида 17 ортиқча босимли ёнилғи қолади. Плунжер жуфтлигидан, форсункадан ортган ёнилғи қайтиш каналлари билан бакка тушади.
Ҳайдовчи газ педали билан рейка 3 орқали плунжерни 6 гилзада 5 буради ва пуркаладиган ёнилғи миқдорини бошқаради.
Назорат саволлари

1. 
   Дизел двигатели таъминлаш тизимининг вазифаси нима?
   
2. 
   Дизел двигатели таъминлаш тизимининг ишлаш принсипи.
   
3. 
   ЮБЁН нинг ишлаш принсипи.
   
4. 
   Ёнилғи ҳайдаш насосининг вазифаси нима?
   
5. 
   Дизел двигатели таъминлаш тизимининг деталлари.