Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон давлат жаҳон тиллари

тасдиқ, мумкин,
 
зарурият
 
ва
 
инкор
модал 
категориялари қалбимизнинг (ички туйғумизнинг) ички хусусиятини (хоҳиш, 

---

66 
илтимос, буюриш...) ифодалаб келганлиги асослаб берилди. 
3.
Ҳозирги замон мантиқ илмида модаллик категорияси ҳақидаги 
мантиқшунос олимларнинг назарий қарашлари чуқур таҳлил қилинди ва 
мантиқ илмида модаллик категорияси қуйидаги йўллар билан ифодаланиши 
маълум бўлди: 1) атоқли ва турдош отлар (Аристотель); 2) махсус формула ва 
белгилар билан; 3) арифметик сонлар (Лейбниц); 4) de dicto, de re модал 
қурилма; 5) модал операторлар: □р, □A, ◊Р, ◊A, ┐□┐р; 6) мантиқий 
боғловчилар: ۸ конъюнкция, ۷ дизъюнкция, импликация → ; 7) мантиқий 
белгилар ‾‾ ┐, ~ ; 8) индивидуал предметларнинг ўрнига кичик лотин 
ҳарфлари: 
а,в,с,...,х,у
ва предикатларни тушунтиришда эса қуйидаги катта 
лотин ҳарфлари 
S,P,R,Q 
билан берилди. 
4. 
Тадқиқотда
 
у
чта семантик макромайдоннинг («реаллик», 
«мумкинлик», «зарурият») мантиқ ва тилдаги ўзаро муносабати қуйидаги 
семантик хусусиятлар билан тавсифланди:
- ушбу категорияларнинг ҳар бири гапнинг модаллик хусусиятини 
англатиб, улар сўзловчининг объектив борлиққа муносабатини ифодалайди; 
- «реаллик», «мумкинлик», «зарурият» модаллик категориялари баъзи 
ҳолларда яхлит майдонни ҳосил қилмайди, чунки уларнинг таркибида турли 
хил микромайдонни ҳосил қилувчи семалар (илтимос, буйруқ, шарт ва ҳ.к.) 
мавжуд бўлиб, «реаллик», «мумкинлик», «зарурият» категорияларининг ҳар 
бири камида иккита маъно (истак, тахмин ва ҳ.к) билан битта семантик 
майдонда кесишиб, бир-бирига зидлашган бўлади. Бундай модаллик 
хусусияти эса мантиқда учрамайди: 
- юқоридаги категорияларнинг ҳар бири мустақил модаллик 
макромайдонини ташкил қилиб, улар турли хил лисоний бирликлар билан 
берилди;
- модаллик категориялари лексик, грамматик, фонетик воситалар билан 
ифодаланиб, улар лексик-грамматик майдонни ҳосил қилади. 

---

67 
Шунингдек, лексик-грамматик модаллик майдонини ҳосил қилувчи тил 
элементлари имкони борича қайси сатҳга қарашлиги аниқ кўрсатилди: 
- ҳар бир майдонда иштирок этаётган лисоний бирликлар орасидаги 
муносабатларнинг структуравий ва модаллик хусусиятлари очиб берилди; 
- модал категорияларнинг содда ва қўшма гаплар таркибида 
қўлланганлиги кузатилди ва улар диссертациянинг мақсад ва вазифаларига 
мувофиқ таҳлил қилинди.