Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги заҳириддин муҳаммад бобур номидаги

ҚОРА
 
БУҒДОЙДАГИ АНТОЦИАНЛАРНИНГ ИНСОН 
САЛОМАТЛИГИДАГИ РОЛИ
 
М.Мўминов
1
, Н.Тўхтабоев
1
, И.Назиржонов
2
, Л.Мўминов
3 
1
Андижон давлат университети, 
2 
Ўрмон хўжалигини ривожлантириш инновация маркази, 
3 
Андижон тиббиёт институти 
Абстракт. 
Мақолада Антоцианларнинг инсон саломатлигидаги ҳиссаси ва 
унга бой доривор буғдой - “Чернобровье”ни Андижон шароитида 
кўпайтириш, таркиби, доривор хусусиятлари даражасини аниқлаш 
истиқболлари ёритилган. Бу ноёб буғдойни маҳаллий “Қайроқи” буғдой 
билан чатиштириш асосида янги нав яратиш бўйича тадқиқот дастлабки 
натижалари баён этилган.
Антоцианлар иккиламчи метоболиллар ҳисобланиб, озиқ
-
овқат 
қўшимчалари сифати(Е163)да кенг фойдаланилишга рухсат берилган.
Е163 
озиқ
-
овқат 
қўшимчалари 
табиий 
бўёқлар 
гуруҳини 
ифодалайдиган антосиянинлардир. Антосиянинлар антоцианлардан 
фарқли ўлароқ, ўзида шакар моддасини сақламайди ва қизил, бинафша ёки 
кўк рангларни беради. Улар ўсимликнинг сувда эрувчан пигментларидир. 
Антосиянинларнинг номи икки юнонча сўздан келиб чиқади, антос (гул) ва 
кянос (кўк) маъносини англатиб, ўз навбатида гликозидлар синфига 
киради. Е163 озиқ
-
овқат қўшимчалари ҳеч қандай ҳидга ега эмас ва деярли 
мазасиздир. Табиатда антосиянинлар чанглатувчиларни жалб қилувчи 
ёрқин ранглар беришга ҳизмат қилади.
Антоцианлар
антиоксидант
бўлиб,
оксидланишнинг
олдини
олади
ва
қаришни
секинлаштиради,
саратон,
юрак
-
қон 
томирлари, 
диабет, 
камқонлик ва бошқа қатор касалликларни камайтиради. Aнтосиянинлар 
танамизни эркин радикаллардан ҳимоя қилади, улар ултрабинафша 
нурларга қаршилик кўрсатиш ва саратон хавфини камайтиришдек ноёб 
қобилиятига эга. Aнтосиянлар туфайли қариш жараёнлари секинлашади ва 
баъзи неврологик касалликлар даволанади. Aнтосиянлар бактериал 
инфекцияларни даволашда олдини олиш ва комплекс даволашда 
ишлатилади.
Улар диабетнинг олдини олишга ёки унинг таъсирини 
91 

---

камайтиришга ёрдам беради. Антосиянлар инсон танаси учун саратон, 
юрак
-
қон томир касалликларининг олдини олиш ва кўриш қобилиятини 
яхшилаш учун зарурдир.
Антоцианларсиз инсон тўлақонли яшай олмайди. Антоцианларни 
бизнинг танамиз ишлаб чиқармайди, уларни организм асосан мевалардан 
олади.
Аммо, меваларнинг дастурхонимизда доимийлигини таъминлаш 
қийин бўлгани учун ҳар куни истеъмол қилинадиган арзон, Антоцианларга 
бой нондан фойдаланиш орқали эса соғлом озиқ
-
овқат рационини ташкил 
эта оламиз.
Буни назарда тутган Украинанинг селекцион
-
генетик институтлари 
олимлари буғдойнинг янги қора навини яратдилар. Бу нав айнан инсонга 
зарур Антоцианларни организмга етказиб бера олади. Бинафша рангли дон 
таркибидаги фойдали моддалар қобиқда жойлашган бўлиб, ундан фақат 
дағал нон яратиш мумкун. Кўк дондаги бу моддалар унинг ядросида 
мавжудлиги маълум бўлиб, бу буғдой нонни пишириш учун мақбул деб 
топилган. Бинафша ва кўк навларининг чатишишидан пайдо бўлган қора 
буғдойда эса антоциянинлар миқдори бошқа навларга
қараганда анча 
юқори ва текис тақсимланганлиги аниқланди.
Қора
буғдой
Антоцианлар,
оқсиллар,
витаминлар
ва
минералларга
ўта
бой.
Унда
оддий
буғдойдан
кўра
В витамини икки марта
кўп
темир
ва
рух
эса уч марта кўплиги аниқланган. Шунинг учун қора буғдой танадаги 
анемия ва темир тансиқлиги билан курашишда тенгсиз имкониятдир. 
Шуниси эътиборлики қора буғдой ёмон клейковинадан бутунлай озод 
бўлиб, глютенсиз маҳсулотдир. Бундан ташқари у кучли антиоксидант
-
Е 
витаминини катта захирасини ўз ичига олади. Унинг ундирилган дони 
организм учун жуда мухим бўлган қатор фойдали моддаларни ўзида 
жамлаган.
Ҳозирда
украиналик олимлар билан ҳамкорлик ўрнатилган ва қора 
буғдойнинг дастлабки намунаси Андижонга келтирилиб, Мархамат 
тумани, “Феруз” фермер хўжалигида кўпайтирилмоқда. Ўзбекистон учун 
янги экин тури бўлган “Чернобровье” буғдойи, амарант, расторопша 
унлари комбинациясига стевия экстрактини қўшиш асосида қанд диабети, 
анемия ва жигар хасталиги учун зарур нон маҳсулотлари яратилиб, 
ҳалқаро “INNO WEEK
-
2021” ярмаркасида намойиш этилди. Янги 
бўғдойни ЎзР ўсимликлар реестрига киритиш, экин майдонини 
кўпайтириш ва маҳаллий “Қайроқи” нави билан чатиштириш орқали 
самарадорлигини ўрганиш бўйича чуқур илмий тадқиқотлар ўтказилиши 
режалаштирилмоқда.