73
OZIQ OVQAT MAHSULOTLARI QO’SHILMALARI
G.S. Rozimamatova -Kimyo kafedrasi katta o’qituvchi,
I.M. Inomov- talaba, AnDU
Ushbu maqolada “E” tarkibli ozuqaviy qo’shilmalarining oziq-ovqat sanoatidagi
o’rni va uning inson salomatligiga ta’siri haqidagi ma’lumotlar keltirilgan.
Kalit so’zlar:
ozuqaviy qo’shilma, “E” indeksi, kanserogen, sintetik shakar,
komponent, konservant, ozuqaviy bo’yoq, allergik reaksiya, botulizm va protein.
В этой статье представлена информация о роли добавок “E” в пищевой
промышленности и их влиянии на здоровье человека.
Ключевые слова:
пищевая добавка, индекс “E”, канцероген, синтетический
сахар, компонент, консервант, пищевой краситель, аллергическая реакция,
ботулизм и белок.
This article provides information on the role of “E” supplements in the food
industry and their impact on human health.
Key words:
food additive, index “E”, carcinogen, synthetic sugar, component,
preservative, food coloring, allergic reaction, botulism and protein.
Bugungi kunda ilmiy-texnik taraqqiyot insonlarga bir qator imkoniyatlar,
Jumladan Oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarishga yangicha yondashish talabini
o‘rtaga qo‘ydi. Oziq-ovqat mahsulotlarini ta’mini sun’iy ravishda kuchaytirish
hamda saqlanish muddatini uzaytirish uchun ularga turli xil ziravorlar va ozuqaviy
qo’shilmalar qo’shilmoqda. “E” indekisi mahsulotning tami, rangi,
hidini
kuchaytirish uchun qo’llaniladigan qo’shilmalarni bildiradi. Oziq-ovqatlarni
ro’yhatga oluvchi Yevropa standarti “E” belgisi bilan oziq-ovqat qo’shilmalarini
ro’yhatdan o’tkazishni qattiy nazorat ostiga oladi va bu halqaro ilmiy tadqiqot
markazlari moddalarni hafsizlik nuqtai nazaridan tekshirib boradi. [1; 204-b, 4;]
O’tgan asrning 50-yillarida gulitamat natriyni sanoat miqiyosida ishlab
chiqarish yo’lga qo’yildi. Dastlab u sifati past bo’lgan mahsulotlarga va o’zining
dastlabki tamini yo’qotgan, uzoq vaqt davomida qayta-qayta muzlatilgan qiyma
go’shtlariga qo’shilgan. Keyinchalik esa baliqli, tovug’li va go’shtli mahsulotlar,
kanservalar, kolbasalar, sho’rvalar, bulyonli kubiklar, chipslar, tez tayyorlanuvchi
mahsulotlar, yarim tayor mahsulotlar tarkibiga qo’shila boshlandi. Dastlab bunday
konservantlar tuz, shakar va sirkadan iborat bo’lgan. Rang beruvchilar sifatida esa
Osiyoda o‘sadigan sabzavotlar va tropik meva: kurkuma (shafran) o‘simligining
tomiri ishlatilib kelingan.
Shuningdek, hozirgi kunda E200-299 – konservantlar
mahsulotni mikroblar va zamburug‘lardan himoyalab, saqlanish muddatini
uzaytiradi va E300-399 oziq-ovqat mahsulotlarini oksidlanishdan saqlash uchun
hizmat qiladi. Shuningdek, E400-499 – mahsulotning me’yoriy zichligini
ta’minlaydi, quyuqlashtiruvchi qo‘shimchalar esa
ularning qayishqoqligini
oshirishga, E500-599 kabi ozuqaviy qo’shilmalari esa o‘zaro singishmaydigan ikki
xil suyuqlikdan, masalan, suv va yog‘dan iborat bir turdagi o‘xshash qorishma
74
hosil qilishga hizmat qiladi. Bundan tashqari E250 go'sht va kolbasa sanoatida
foydalaniladigan natriy nitrat nomi bilan ataluvchi qo’shilma, unchalik xavfsiz
emasligiga qaramay, xavfli kasallik - botulizm rivojlanishiga to'sqinlik qilishi
isbotlangan. Ta’siri kuchli bo’lgan qo’shimchalardan yana biri E 952 - siklamik
kislota
va uning natriy, kaliy, va kalsiyli tuzlaridir.
Shirinliklar, gazlangan
ichimliklar, qandolat mahsulotlari, saqichlar, souslar, sut mahsulotlari, non va non
mahsulotlari va boshqa ko'pgina narsalar tarkibiga kiradi. Natriy siklamat sintetik
shakar o'rnini bosuvchi moddadir. Bu uning "do'sti" dan - qand lavlagisidan o'ttiz
marta shirinroq va boshqa sun'iy tabiatdagi moddalar bilan birlashganda, hatto ellik
marta ortiqroqdir.
Komponent tarkibida kaloriya yo'q, shuning uchun inson qonida
glyukoza ta'sir qilmaydi, qo'shimcha funtlarning paydo bo'lishiga olib kelmaydi.
Modda suyuqlikda juda eriydi, hidi yo'q.
Shuning
uchun ham, bular shakarni
o’rnida ishlab chiqarishdan olib tashlangan bo’lib, uning kuchli kanserogen
ekanligi aniqlangan. E120 - karmin kislotasi (hozirda bu ish zararli ekanligini,
lekin shifokorlar esa buning oldini olishni qat'iy tavsiya qilishgan) E124, E127 va
E129 ozuqaviy qo’shilmalari kuchli kanserogen bo’lganligi uchun, qizil rangli
ozuqaviy bo'yoqlar bo’lishiga qaramay, bir qator mamlakatlarda taqiqlangan. Bular
qatoriga shuningdek, E155 (jigarrang bo'yoq) va E180 (ruby ritol) ni o'z ichiga
oladi. Bundan tashqari E220 - oltingugurt dioksidi - buyrak etishmovchiligi bo'lgan
insonlar ehtiyotkorlik bilan foydalanish lozim. E102, ya'ni
tartrazin astma
hurujlariga sabab bo'ladi va undan ham bir qator mamlakatlarda foydalanish
taqiqalangan. Taqiqalangan qo’shimchalar qatoriga E110 sariq rangli bo'yog’ni
ham qo’shish kerak, chunki u allergik reaksiya qo’zg’otadi va ichak va oshqozon
faoliyatiga salbiy ta'sir ko'rsatadi. [2; 26-27-b, 1; 417-419-b]
Shu sababli yorqin, tabiiy bo'lmagan ranglardagi mahsulotlardan
qoching. Ular juda ko'p rang va konservantlardan iborat bo'lishi mumkin. Tabiiy
mahsulotlarga, don va don mahsulotlariga, dukkaklilarga,
ayron-nordon sutga,
shuningdek, sabzavot va mevalarga alohida e'tibor bering. Bu zararli va xavfli
moddalarni o’zida saqlamaydi, o'z ichiga olmaydi. Uzoq vaqt davomida sog'lom
qolish uchun, zararli oziq-ovqat qo'shimchalari - "E" ozuqaviy qo’shilmalari
qo’shilgan mahsulotlardan qochishga harakat qiling. [3; 72-b, 4;]
Do'stlaringiz bilan baham: 
