Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги заҳириддин муҳаммад бобур номидаги

 
ГЛОБАЛ ИҚЛИМ ЎЗГАРИШИ ВА УНИНГ ОРОЛ ДЕНГИЗИ ҲАВЗАСИДА 
ЧЎЛЛАНИШ ЖАРАЁНИНИНГ РИВОЖЛАНИШИГА ТАЪСИР ЭТИШИ 
Алибеков Лапас Алибекович 
г.ф.д., профессор, Ўзбекистон Республикаси фан арбоби 
Самарқанд давлат университети 
e-mail: [e-mail] 
Аннотация: Мақолада глобал масштабда иқлим ўзгаришининг умумий 
хусусиятлари, шунингдек Орол денгизи ўавзасида содир бўлаётган чўлланиш жараёнининг 
тезлашиш сабаблари ёритилган. Шунингдек, Орол денгизи ҳавзаси биринчи маротаба 8 
та экосистемаларга ажратилиб, уларнинг иқлим ўзгаришига таъсири таҳлил қилинган. 
Таянч сўзлар: Орол ҳавзаси, глобал, иқлим ўзгариши, чўлланиш, экосистемалар. 
 
ASSESSMENT OF THE DEVELOPMENT OF DESERTIFICATION PROCESSES IN 
THE ARAL SEA BASIN IN THE CONTEXT OF GLOBAL CLIMATE CHANGE 
Alibekov Lapas Alibekovich 
Annotation:
The article examines the general features of global climate change and the 
Aral Sea basin. The implications of climate change in the region are outlined. For the first time, 
eight ecosystems and their assessments of differing reactions to climate change and the intensity 
of the desertification process have been identified in this territory. 
Key words: Aral sea, global, change climate, desertification, ecosystems. 
Маълумки, 1994 йил июн ойида БМТнинг чўлланишга қарши курашиш бўйича 
конвенцияси қабул қилинган эди. Ўтган йилларда кўп ишлар қилинди, бироқ ҳал 
цилинмаган қатор муаммолар йиғилиб қолди, қайсиким, улар қурғоқчил регионларда 
аироф-муҳитнинг ҳолатини реал яхшилашга тўсқинлик қилар эди. Шунинг учун БМТнинг 
Генерал ассамблеяси 2010 йил январидан 2020 йил декабригача бўлган йилларни 
чўлланишга қарши кураш 
ўн йилликлари
деб элон қилди. Унинг мақсади –арид ерларни 
муҳофаза қилишни амалга оширишда ёрдам беришдир. Бу мақсадга эришиш учун, 
Ўзбекистон Республикасида ва қўшни мамлакатларда чўлланишнинг сабабларини аниқ 
тушуниши жуда муҳимдир. Гап шундаки, кейинги ўн йилларда Орол денгизи ҳавзасида ер 
ва сув ресурсларига хўжалик таъсирларининг тезлиги жуда ўсди. Шу билан бир вақтда 
глобал иқлим ўзгариши сабабли, сув-иссиқлик режимида ўзгаришлар кўзатилмоқда. 
Чўлланишга қарши кураш бўйича қарорларни қабул қилиш, шундай илмий асосланган 
тадқиқотларни талаб қиладики, қайсиким, унда чўлланиш жараёнининг ривожланишида 
иқлим ва социал-иқтисодий омилларнинг конкрет ролини аниқлаб берган бўлиши керак. 
Биз қуйидаги ишда ана шу вазифаларни бажаришга ўз ҳиссамизни қўшишга ҳаракат 
қилдик. Аввало Глобал иқлим муаммолари ҳақида қисқача тўхталиб ўтамиз. Ҳозирда энг 
катта табиий муаммо глобал исиш билан боғлиқ. Уни қўллаб- қуватловчи ва 
тезлаштирувчи 
табиий механизмлар
аллақачон ишга тушиб кетди. Афсуски, цивилизация 
унга фаол таъсир кўрсатиш пайтидан кечикиб қолди. 
Иқлим ўзгаришининг асосий индикатори бўлиб глобал ўртача ҳаво хароратиниг 
кўтарилиши хисобланади. Иқлим ўзгариши бўйича ҳукуматлараро экспертлар гуруҳининг 
(ИЎҲЭГ) бешинчи маърузасида умумлаштирилиб берилган баҳоси бўйича 1880 йилдан -
2012 йилгача ерусти ҳавосининг Глобал ўртача ҳарорати 0,85 С кўтарилган (1-расм), 
кўтарилиши тезлиги 1951 йилдан бошлаб 0,12 С/ 10 йилга тенг (1913). 

---

37