Ўзбeкистон рeспубликаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

ЎТКИР РЕСПИРАТОР ИНФЕКЦИЯЛАР. 
Ўткир респиратор инфекциялар (ЎРИ) ҳанузгача янги туғилган 
чақалоқлар ва ѐш болаларнинг касалланиш структурасида етакчи ўринни 
эгаллаб турипти. Инфекциялар сабабли ўлим сабаблари орасида бактериал 
қўзғатувчилар билан бир қаторда вируслар ва атипик флора муҳим рол 
ўйнайди. Инфекцияларни ташхислашни билиш касалликнинг клиник 
манзарасини яхши билишга асосланган, ўз вақтида ва адекват даражада 
даволаш касалликнинг башорати ва ижобий натижасини аниқлаб беради. 
Ўткир респиратор инфекциялар (ЎРИ) этиологияси жиҳатидан турли 
туман бўлган, ўхшаш механизмларига ва кўп сонли клиник белгиларига эга 
респиратор тракт ва нафас аъзоларининг юқумли касалликлари гуруҳи. Улар 

---

347 
ўткир бошланади, тез ривожланади ва кўпинча бошқа касалликларнинг 
ниқоби ҳисобланади. 
Ўткир респиратор вирусли инфекциялар (ЎРВИ) – бу токсикоз 
белгилари билан ажралиб турадиган, ҳар хил даражада ифодаланган (ҳар 
доим ҳам кузатилмайди) ва шиллиқ қаватлар зарарланиши билан кечадиган 
ўткир юқумли вирусли касалликлар гуруҳидир. 
Этиология ва эпидемиологияси
. 
Болалардаги ЎРВИнинг қўзғатувчиси орасида қуйидаги вируслар 
устунлик қилади: риновируслар (тахминан 2/3 ҳолларда); А ва Б типидаги 
вируслар – 34% ҳолларда, параинфлуенса – 24%; аденовируслар – 24–26; 
респиратор синцитиал вируслар 20%; коронавирус 10% ва Коксаки, ECHO 
вируслари – 8%. 25–30% ҳолларда юқумли жараѐнда бир нечта патогенлар 
иштирок этади. 
Грипп бўлмаган ўткир респираторли вирусли инфекцияларни келтириб 
чиқарадиган вируслар турли таксономик оилаларга тегишли бўлиб, одамлар, 
ҳайвонлар, қушларда кенг тарқалган. Ушбу вируслар камдан-кам ҳолларда 
тузилиши ва биологик хусусиятлари билан фарқ қилади. Нафас олиш 
тизимининг айрим қисмларида аниқ тропизм мавжуд бўлиб, уларнинг клиник 
ва эпидемиологик табиати, патогенези ва иммунитет реакцияси турлича 
бўлган касалликларга олиб келади. 
Ўткир респираторли вирусли инфекцияларнинг манбаи бўлиб 
касалликнинг 1-кунидаги ва инкубацион давридаги одам, ЎРВИ 
симптомлари йўқ ва яширин кечган одам ҳисобланади. Респиратор 
инфекциялар вирусини тарқатилиши асосан бемор одамдан ҳаво-томчи йўл 
орқали амалга ошади. Шу билан бирга баъзи инфекциялар (риновирус, 
аденовирус) учун вирус ўтказилиши контакт механизм – сув ва уй–рўзғор 
буюмлари орқали содир бўлши мумкин. Ёш болалар ва кўп касалланадиган 
болалар катта эпидемиологик хавф туғидиради. Ҳомила ва янги туғилган 
чақалоқлар учун ЎРВИ билан касалланиш ҳам қорин ичи (йўлдош орқали), 

---

348 
ҳам ЎРВИ инсонлардан тарқаладиган постнатал бўлиши мумкин. 
Туғруқхоналарда (янги туғилган чақалоқлар палаталарида) репиратор-
синцитиал вируслар нча тарқалган бўлади. 
Иинфицирланиш хавфи омиллари қуйидагилар тааллуқли. 
Антенатал даврда: 
– оғирлашган акушерлик анамнез, бола ташлашлар, ўлик туғилиш, вақтидан 
илгари туғилиш, неонатал даврда олдинги болалар ўлими; 
– ҳомиладорликнинг оғирлашган кечиши – гестозлар, ҳомиладорлик тўхташ 
хавфи, ҳомиладор аѐллар камқонлиги, кўп сувлилилик; 
– генитал патология – колпит, урогенитал инфекция; 
– йўлдошдаги патология; 
– ҳомиладорлик даврида, айниқса туғилишдан 2 ҳафта олдин, аѐл томонидан 
ЎРВИ ўтказилиши. 
Интра– ва постнатал даврларда: 
– туғруқ вақтида туғаѐтган аѐлда иситмалаш ва катарал ҳодисалар 
мавжудлиги; 
– узоқ вақт сувсиз давр (5 соатдан кўпроқ); 
– боланинг асфиксияда, аспирация синдроми билан туғилиши, жонлантириш 
тадбирларининг олиб борилганлиги; 
– чақалоқни совқотиши; 
– кўкракга кеч қўйиш; 
– туғруқдан кейинги даврда онада юқумли жараѐн; 
– янги туғилган чақалоқлар бўлимларида санитария-эпидемиология 
тартибига риоя қилинмаслиги; 
– касалланган тиббий ходимлар.