¤збекистон республикаси олий ва ¤рта махсус таълим вазирлиги

Х. БОЛАЛАР НУТҚИНИ ЎРГАНИШ МЕТОДЛАРИ


10.1. «ТУШУНЧАЛАРНИ ТАЪРИФЛАШ» МЕТОДИКАСИ
Ушбу методикани ўтказиш учун болага қуйидаги сўзлар тўплами берилади:

1. 
   Велосипед, мих, газета, соябон, мўйна, қаҳрамон, учмоқ, бирлаштирмоқ, тишламоқ.
   
2. 
   Самолёт, тугма, китоб, илон, дўст, ҳаракатланмоқ, туташтирмоқ, урмоқ, аҳмоқ.
   
3. 
   Автомобил, ҳаво, журнал, этик, танга, қўрқмоқ, қочмоқ, боғламоқ, пичирламоқ, тиканли.
   
4. 
   Автобус, қистиргич, хат, шляпа, пар, чақимчи, айланмоқ, йиғламоқ, жойламоқ, туртмоқ.
   
5. 
   Мотоцикл, қисқич, эълон, ботинка, тери, душман, қоқилмоқ, йиғмоқ, урмоқ, дағал.
   

Болага қуйидагича кўрсатма берилади:

«Олдинда ҳар хил сўзлар тўплами турибди. Тасаввур қил, сен ушбу сўзларнинг бирортасини ҳар қандай маънони англатишини билмайдиган киши билан учрашиб қолдинг. Сен бу кишига ҳар қайси сўз нимани англатишини тушунтиришинг лозим, масалан «велосипед» сўзини олайлик. Сен шу сўзни қандай изоҳлар эдинг ?
Шу тарзда болага қуйидаги мисолдаги 5 та тўпламдан олинган сўзларга кетма-кетликда аниқлик киритиши айтилади. Масалан: автомобил, мих, газета, танга, каҳрамон, боғланмок, айланмоқ.
Ҳар бир берилган тўғри жавоб учун бола 1 балдан қўлга киритади. Ҳар бир сўзни таърифлаш учун 30 секунддан вақт берилади. Агар бу вақт ичида бола берилган сўзни таърифлай олса, тадқиқотчи бу сўзни қолдириб, тартиб билан яна янги сўзни ўқиб беради.


ЭСЛАТМА:

1. 
   Агар бола ўқишни билса ва бу унга қийинчилик туғдирмаса сўзларни ўзи ўқиб изоҳлаши мумкин. Бошқа ҳолларда тадқиқотчи сўзларни болага ўзи ўқиб беради.
   
2. 
   Бола ҳар бир сўзни изоҳлашдан аввал у шу сўзнинг нима эканлиги ва маъносига тушунадими-йўқми ишонч ҳосил қилиши лозим. Буни қуйидаги саволларни бериш орқали аниқлаш мумкин: Бу сўзни биласанми? Ёки Сен бу сўзнинг маъносига тушунасанми ва бошқалар. Бола томонидан тасдиқ жавоб олингандагина тадқиқотчи болага сўзни мустақил равишда маъносини изоҳлашни таклиф қилади ва ўзи вақтни белгилаб беради.
   
3. 
   Агар бола томонидан берилган жавобда сўзларни изоҳи тўлиқ бўлмаса, унда болага ўртача 0,5 балл, умуман тўғри изоҳлай олмаса- 0 балл қўйилади.