¤збекистон республикаси олий ва ¤рта махсус таълим вазирлиги

10.5. ҲИКОЯДА ТУШИРИБ ҚОЛДИРИЛГАН СЎЗЛАРНИ ТЎЛДИРИШ
Бу методика H.Ebinghaus /1891/ томонидан таклиф этилган бўлиб, нутқ ривожланиш хусусиятларини 10 ёшдан катта болаларда ассоциатив жараёнларни ўрганишда қўлланилади. Синалаётган болалар яхши ўқий олишлари ва ўқитилган матннинг мазмунига тушунадиган бўлишлари керак.
Тажриба ўтказиш учун унчалик мураккаб бўлмаган ҳикояларнинг бир неча вариантини тайёрлаб олиш керак. Бу ҳикояларда ихтиёрий тартибда баъзи сўзлар туширилиб қолдирилган бўлади. Ҳикоялар алоҳида қоғозларга ёзилган ҳолда берилади.
Кўрсатма: «Қўйидаги ҳикояда умумий мазмундан келиб чиқиб, тушириб қолдирилган сўзларни ўрнига қўйинг»,
1-вариант
Деразамни олдида бир туп _______ ўсган. У оқ ўрик. Жудаям _______. Ҳар йили эрта _______ оппоқ бўлиб _______, биринчи бўлиб гуллайди. Шу _______ гуллаганда _______ жонимни ҳовучлаб тураман: «Оҳ, _______ ёғмасайди, _______ бўлмасайди, тезроқ тугиб олсайди...». Лекин бари бир _______ бошланиб кетади, баъзан _______ айланиб кетади. Мана яна қор аралаш ёмғир _______. Ўрик бечора _______, иссиқ гулларни қаерга яшириниши билмай мункайиб турибди.
Баъзи болалар биринчи гапни ўқиганларидан сўнг, ҳикояни умумий мазмунини тушунмасдан топшириқни бажаришга киришадилар. Шунинг учун ҳам кўпинча синалувчи ҳар бир гапни алоҳида- алоҳида идрок этиш, жавоблар /ўрнига қўйилган сўзлар/ ҳам мантиқий алоқани акс эттирмайди. Ишни баҳолашда ассоциатив алоқаларнинг ҳосил бўлиш тезлиги, матннинг мураккаб жойларидаги қийинчиликлар ҳисобга олинади. Тўғриланганлигига, грамматик хатоларига эътибор берилади.


Мавзуни мустаҳкамлаш учун саволлар:
1.”Тушунчаларни таърифлаш” методикасининг мазмуни?
2.”Пассив сўз бойлиги” қандай аниқланади?
3. “Фаол сўз бойлигини” қандай аниқлаш мумкин?
4.Ассоциатив жараёнларнинг пайдо бўлишини қандай аниқлаш мумкин?
ХI. ИНТЕЛЛЕКТНИ ПСИХОМЕТРИК ТЕКШИРИШ

Психометрикага асосланган тестлар қўлланиладиган аниқ методикалардан фарқ қилади. Бу тестларни ишлаб чиқишда асосан боланинг психик тараққиёти даражасини акс эттирувчи, ўрнатилган меъёрдан четга чиқишларни, тенгдошлар гуруҳини таққословчи миқдорий кўрсаткичларга эътибор берилади. (В.М.Блейхер, Л.Ф.Бурлачук, 1978). Уларнинг мураккаблиги бир хил ёшдаги синалувчиларнинг катта гуруҳларида амалга оширилади (В.В.Столин, А.Г.Шмелев, 1984).

Болаларни текширишга мўлжалланган чет эл тестлари асосан Бине-Симон ёки Стенфорд-Биненинг ақлий тараққиёт шкалалари типи бўйича тузилган.