¤збекистон республикаси олий ва ¤рта махсус таълим вазирлиги

9.9. ОРТИҚЧАСИНИ ЎЧИРИШ

Ортиқчасини ўчириш методикаси умумлаштириш ва чалғиш, муҳим белгини ажратиш каби тафаккур жараёнлари даражасини ўргатиш учун қўлланилади. Бу методиканинг ҳам икки тури бор: предметли ва сўзли.

Методиканинг предметли турида қўзғатувчи материал алоҳида қоғозларда берилиши зарур. Ҳар бир қоғозда (карточкада) 4 та предмет тасвирланган (10 илова). Расмлар оқ-қора ёки рангли бўлиши мумкин. Синалувчи 4 та предметдан, умумий белги бўйича бирлашувчи 3 тасини танлаши керак. Одатда қуйидаги кўрсатма берилади:
«Бу расмларга диққат билан қаранг. Бу ерда 4 та предмет тасвирланган, сиз 3 та предметни бирлаштириб турадиган нарсани топиб, унга ном беришингиз керак, бир предмет бу гуруҳга кирмаганлиги учун уни ўчириш керак». Тадқиқотчи биринчи топшириқни синалувчи билан бирга бажаради, кейин у мустақил ишга киришади. Бу методикадан болаларни ва катталарни текширишда фойдаланиш мумкин. Методиканинг оғзаки вариантини 11-12 ёшдан катта болалар учун қўллаш мумкин. Тажриба ўтказиш учун сўзлар қатори ёзилган махсус қоғоз вароғи керак бўлади. Қўлланма: «Ҳар бир қаторда 5 та сўз бор, 4 та сўзни бир гуруҳга киритиб, бу гуруҳга ном беринг, бир сўз ортиқча бўлиб, уни ўчириш керак».

1. 
   Стол, стул, кровать, пол, шкаф.
   
2. 
   Сут, қаймоқ, қатиқ, сузма, гўшт.
   
3. 
   Ботинка, этик, боғич, туфли, тапочка.
   
4. 
   Болға, арра, мих, болта, ранда.
   
5. 
   Ширин, иссиқ, аччиқ, нордон, шўр.
   
6. 
   Терак, тол, дарахт, арча, шафтоли.
   
7. 
   Самолёт, арава, одам, кема, велосипед
   
8. 
   Аброр, Мурот, Азиз, Асқаров, Наби.
   
9. 
   Сантиметр, метр, килограмм, километр, миллиметр.
   
10. 
    Пальто, плашь, кўйлак, тугма, шим.
    
11. 
    Уй, орзу, машина, сигир, дарахт.
    

Тажриба натижаларини тадқиқот қарорида қайд этилади (17-жадвал).

17-жадвал

Ортиқчасини ўчириш методикаси бўйича топшириқларни бажариш қарори схемаси

Кароточка №	Ўчирилган предмет	Ажратилган гуруҳ (умумлаштирувчи сўз)

Тўғри ва нотўғри ечимлар билан бирга синалувчи қўлланмани қандай тушунганлиги, ўргатувчи дарслардан сўнг ўз хатоларини тўғриланганлиги ҳақида ҳам қайд этилади. Синалувчининг топшириқни ечишда ўз усулини тушунтиришига ҳам эътибор бериш зарур.