|
9.8. КЛАССИФИКАЦИЯ
Гуруҳлар бўйича классификация қилиш методикаси биринчи марта K.Goldstein (1920) томонидан таклиф этилган бўлиб, кейинчалик Л.С.Виготский (1934) ва Б.Г.Зейгарник (1958) томонидан ўзгартирилган. Методика умумлаштириш ва мавҳумлаштириш жараёнлари даражасини ўрганиш учун қўлланилади. Шу билан тажриба вазиятида топшириқни бажараётганда синалувчи хулқ-атвор хусусиятлари, унинг хатоларга муносабати ҳамда ёрдам берилганда, уларни кузатиш қобилиятлари кўринади.
Тажриба ўтказиш учун ҳар хил предметларнинг, ўсимликларнинг, ҳайвонларнинг расмлари тасвирланган картинкалар керак бўлади. Бунда расмларда Б.В.Зейгарник (1958) таклиф этган рангли безаш, турли умумлаштириш даражалари акс этган бўлиши керак. Боғча болаларини текширишда (С.Я.Рубинштейн, 1970) карточкаларнинг баъзиларидан (ўлчаш асбоблари, ўқув қуроллари) фойдаланмаслик керак, чунки болалар улар ҳақида ҳеч қандай тасаввурга эга эмаслар. Бу методикаларнинг бошқа вариантида предметларнинг, ўсимликларнинг, ҳайвонларнинг номлари карточкаларга ёзилган бўлиши мумкин. Бу (оғзаки) варианти каттароқ болаларни (3-4 синф ўқувчиларини) текширишда қўллаш мумкин.
Шундай қилиб, методиканинг биринчи варианти предметли классификация, иккинчи варианти - оғзаки классификациядир, иккала вариант ҳам болаларнинг умумлаштириш, янги тушунчаларни шакллантириш қобилиятини аниқлайди.
Синалувчига қуйидаги қўлланма берилади: «Ҳозир сиз турли предметлар, ўсимликлар, ҳайвонлар, теварак атрофдаги барча нарсалар тасвирланган карточкалар тўпламини оласиз. Сиз уларни қайси нарса нимага киришига қараб гуруҳларга ажратасиз». Кейин тадқиқотчи бир карточкани олиб синалувчидан унда нима тасвирланганини сўрайди. Тўғри жавоб олгач, уни бир томонга қўйиб қўяди. Кейин навбатдаги карточкани олиб, унда нима тасвирланганини ҳам аниқлайди. Бу тасвирлар бир-бирига қанчалик ўхшашлиги ва фарқ қилиши уларни бир гуруҳга киритиш мумкинлигини аниқлайди. Синалувчи кўрсатмани тушуниб карточкаларни мустақил гуруҳларга ажрата бошлаганидан сўнг, тадқиқотчи томонидан кўрсатиладиган ёрдам тўхтатилади. Классификация методида оғзаки методни қўллашда ҳам юқоридаги каби кўрсатма берилади. Бунда тадқиқотчи синалувчига предметларнинг белгилари ва хусусиятларини кўрсатиб, бир гуруҳга киритиш кераклиги ҳақида йўл-йўриқ бермаслиги керак. Предметли классификация бўйича тажрибалар 3 гуруҳда бажарилади. Биринчи босқичда синалувчи карточкаларни кўрсатма бўйича ажратади. «Тадқиқотчи тадқиқот қарорида синалувчи ҳаракатларини, ажратиш хусусиятлари (масалан, «шкаф», «пальто» ёки «велосипед» ва «спортчи» карточкаларини қайси гуруҳга киритганлиги)ни ёзиб боради. Барча карточкалар гуруҳга ажратилиб бўлинганидан сўнг иккинчи босқичга ўтилади. Бир турдаги белгиларига кўра карточкаларни каттароқ гуруҳларга бирлаштириш ҳақида синалувчига қўлланма берилади. Иккинчи босқич синалувчи ўз ҳаракатларни тўғрилашга киришганидан бошланади. Синалувчи кўрсатилган ёрдамни қандай қабул қилишига, ўхшаш хатоларни тўғрилай олишига эътибор қаратилади. Бу босқич энг узоқ давом этади, чунки бу босқичда топшириқни бажариш давомида нима учун ҳар бир карточка у ёки бу гуруҳга киритилганлиги аниқланиб, барча ҳаракатлар батафсил ёзиб борилади. Синалувчи у ёки бу карточкани бир гуруҳга киритилганлигига эмас, синалувчининг тушунчаларини умумлаштириш қобилияти ҳам аниқланади. («мебель», «уй ҳайвонлари», «транспорт» ва бошқалар). Синалувчи учинчи босқичда расмлар гуруҳини бирлаштириб, янада камроқ гуруҳлар қолиши керак ва уларни қандайдир тушунча билан умумлаштириш керак. Баъзан қўлланмада «ўсимликлар», «ҳайвонлар», «жонсиз предметлар», «одамлар» деб гуруҳлар сони аниқ кўрсатилади.
Тадқиқотчи синалувчи топшириқни бажараётган вақтда тадқиқот қарорини тўлдириб бориши зарур (16-жадвал),
16-жадвал
Предметли классификация бўйича тадқиқот қарори
Тадқиқотчи ҳаракатлари
|
Синалувчи ҳаракатлари
|
Синалувчи тушунтиришлари
|
|
|
|
Классификация методикасидаги оғзаки усул қўлланганда синалувчи аниқ тушунчалар, сўзларни гуруҳларга ажратиши керак. Бу ерда расмнинг таъсири йўқ бўлиб, синалувчи сўзларнинг мазмунини яхши тушунади, атрофдаги предмет ва ҳодисалар ҳақида маълум билимларга эга бўлади. Шу билан бир вақтда классификациянинг бу усулида синалувчи предметларни ўзига маълум гуруҳларга ажратиш қобилияти осонлик билан аниқланади. Тадқиқотчи синалувчи билан бирга тадқиқот натижаларини муҳокама қилганда унинг тафаккур жараёнлари хусусиятлари ҳақида қўшимча маълумот олади.
Юқорида қайд этилган усуллардан ташқари умумлаштириш геометрик фигураларни классификация қилиш методикаси (Ю.Ф.Поляков, 1954) ҳам қўлланиши мумкин. Тажриба ўтказиш учун 3 белгисига: рангига, шаклига, катталигига кўра фарқланадиган геометрик фигуралар тасвирланган 2та тўплам (ҳар бирида 24тадан карточка бор) керак бўлади. Геометрик фигураларнинг биринчи тўплами эркин жадвал сифатида бўлиши мумкин (9-илова). Иккинчи тўпламда худди у геометрик фигуралар тасвирланган алоҳида карточкалар бўлиб, болага белгилари бўйича гуруҳлаш учун берилади.
Тажриба бошида синалувчига намуна 30 сония кўрсатилади ва унга берилган алоҳида карточкаларни ўхшаш белгисига кўра 2 гуруҳга ажратиш кераклиги айтилади. Тадқиқот қарорида ажратишга кетган вақт, хатолар характери қайд этилади. Тажриба жараёнида умумлаштириш қобилиятини шакллантириш бўйича ўргатувчи дарс элементларидан фойдаланиш мумкин.
Do'stlaringiz bilan baham: |
