¤збекистон республикаси олий ва ¤рта махсус таълим вазирлиги

Бавосита эсда олиб қолиш тажрибасининг қарори

Эслаб қолиш учун берилган сўзлар	Расмни танлаш вақти (сония)	Расмни танлаш мотиви	Қайта эсга тушириш

Тўғри қайта эсга туширилган сўзлар болага турли ёрдамчи воситалардан фойдаланиб эслаб қолиш жараёнининг кучли ривожланганлигидан далолат беради (А.Н.Леонтьев, 1928).

7.12. ПИКТОГРАММА МЕТОДИ

Бевосита эсда олиб қолиш хусусиятларини пиктограмма, яъни расмли ассоциациялар методи орқали ҳам ўрганиш мумкин. Пиктограмма экспериментал-психологик тадқиқот усули сифатида биринчи марта Л.В.Занков (1935) томонидан қўлланилган. Синалувчи аниқ сўзни расмдаги тасвир орқали эслаб қолиши керак. Синалувчи сўз ва тасвир ўртасидаги алоқани ўйлаб топиши керак, бу эса кейинчалик сўзни қайта эсга туширишига имкон беради.

Расм ва сўз ўртасидаги ассоциатив алоқани шакллантириш жараёнида инсон шундай мазмунли алоқаларни танлайди-ки, унинг фикрича, бу расмлар сўзни эслаб қолиш учун яроқли бўлади. (А.Р.Лурия, 1967). Шунинг учун ҳам бу методика орқали тадқиқот ўтказиш фақатгина ассоциатив, бевосита хотира хусусиятларинигина эмас, фикрлаш фаолияти характери, тушунчали тафаккурнинг ривожланиш даражаси ҳақида ҳам билиш имконини беради. (С.В.Лонгинова, С.Я.Рубинштейн, 1972, Б.Г.Херсонский, 1988).
Методиканинг мазмуни шундан иборатки, синалувчи аниқ бир сўзни – тушунчани эслаб қолиш учун ўзи мустақил расм ёки схема чизади. Бу чизилган расм ёки схема кейинчалик сўзни – тушунчани эсга туширишга ёрдам бериши керак. Алоҳида ҳарф ёки сўзларни ёзиш тавсия этилмайди. Тажриба ўтказиш учун олдиндан тайёрланган қоғоз вароғи ва қалам керак бўлади.
Синалувчига қуйидаги кўрсатма берилади: «Мен сизга сўзларни айтаман, сиз бўлсангиз уларни эслаб қолиш учун кичикроқ расм чизиб олинг. Расм чизиш тезлиги ва расмнинг сифати сизни хавотирлантирмасин. Асосийси, сиз кейин расмга қараб туриб, эслаб қолиш учун қандай сўзлар берилганлигини айтсангиз бўлди».
Сўзлар (ёки сўз бирикмалари) қуйидагилар бўлиши мумкин:

Қувноқ байрам Кўр бола Тараққиёт

Гаранг кампир Қоронғу тун Ғамгин
Уруш Оғир иш Ҳокимият
Қаттиқ қўл ўқитувчи Совуқ қотаётган қиз Қўрқинч
Қорни оч одам Касал аёл Дўстлик

Бола қанчалик ёш бўлса, топшириқни бажаришга у шунчалик қийналади. Бу уларда тафаккурнинг аниқ услуби, механик хотира устунлиги, расм чизиш малакаларининг етарлича ривожланмаганлиги билан боғлиқ. Лекин 11-12 ёшдан болалар материалнинг қисмлари ўртасида боғланишлар (ассоциация) ўрнатишда кўринадиган англанган операциялар асосида эслаб қола бошлайдилар.

Тадқиқот мобайнида қуйидаги қисмларни ўз ичига оладиган қарор тўлдирилади (13-жадвал).
13-жадвал
«Пиктограмма» методи бўйича тадқиқот қарори

т/р	Сўзли қўзғатувчи	Расм	Шарҳлаш	Жавоб

Пиктограмма методикаси ёрдамида ассоциатив жараёнлар хусусиятлари, болада сўзнинг аниқ ёки мавҳум мазмуни ўртасидаги алоқа ўрната олиш хусусиятлари ҳақида билиш мумкин.