Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги в. И. Зуев, О. Қодирхўжаев, М. М. Адилов, У. И. Акрамов сабзавотчилик ва полизчилик

Мотигалаш ва чопиқ қилиш. Бегона ўтларни йўқотиш ва ўсимликлар атрофидаги тупроқни юмшатиш мақсадида экин мотигаланади. Мотигалаш майсалар тўла кўкариб чиққандан ёки кўчатлар тўла тутиб олгандан кейинроқ бошланиб, бу тадбир 2-3 марта такрорланади ва қатор оралари ўсимликлар билан қопланиб, экиннинг ёппасига маҳсулот тўплаш даврида тўхталади.
Чопиқ қилиш ўсимликларни паст ҳарорат таъсиридан ҳимоя қилиш воситаси сифатида хизмат қилади. Масалан, баҳорда қора совуқлар бўлиши кутилганда, помидор ва бошқа иссиқсевар ўсимликлар чопиқ қилинади. Баъзан сабзавот экинларининг касаллик ва зараркунандаларига (карам пашшаси ёки қорапочага) қарши курашаш мақсадида ҳам экин чопиқ қилинади.
Ортиқча намиққан зах ерларни чопиқ қилиш тупроқнинг яхши шамоллашига ва селгишига ёрдам беради. Лекин суғорилмайдиган қурғоқчил минтақаларда экинни чопиқ қилиш тупроқнинг қуриб қолишига ва маҳсулотдорликнинг пасайишига олиб келади.
Мотигалашдаги сингари, чопиқ қилишда ҳам тупроқ албатта нам бўлиши керак, яъни у ёмғир ёққанда ёки ер суғорилгандан кейин ўтказилади ва экинларнинг ёппасига маҳсулот тўплаш даврида тўхтатилади.
Озиқлантириш. Экинлар, одатда, икки ёки уч марта, яъни майсалар униб чиққандан кейин, маҳсулот тўплаш олдидан ва ёппасига маҳсулот тўплаш даврида озиқлантирилади. Ўғитлар илдизларининг асосий қисми жойлашган зонага солиниши керак. Шунинг учун биринчи озиқлантиришда ўғитлар экин қаторларининг биқинига 6-8 см чуқурликда, иккинчи ва учинчи озиқлантиришда эса қатор ораларининг ўртасига 10-15 см чуқурликда солинади. Ўғитлар, одатда, экин суғорилгандан кейие ер етилиши ҳамоноқ, солиниши керак.
Сабзавотчиликда гиббереллин ТТС, ДТС, НРВ ва бошқа ўстирувчи моддаларни қўллаш сабзавот экинлари маҳсулотдорлигини оширади.
Гиббереллин Gibberella fujikuroi номали замбуруғнинг модда алмашиниш маҳсулоти бўлиб, бу модда заводда тайёрланади ва ўсимликнинг ёш ўсувчи органларига пуркалади. Тошкент давлат аграр университетининг сабзавотчилик кафедрасининг тажрибаларига қараганда гиббереллиннинг паст контсентратсияси (1 л сувга 20-50 мг ҳисобида) янги ковлаб олинган картошка туганакларининг кўкаришини тезлаштириади, карам бошларининг яхши ўралишини ва маҳсулотдорлигини оширади. Сабзавот уруғларни ва ўсимликларни нефтдан тайёрланган ўстирувчи моддалар (НРВ) нинг кучсиз (0,005%) эритмаси билан дорилаш маҳсулотдорликни оширади.
Қора совуққа қарши курашиш. Ўрта Осиёда кеч баҳорда ва эрта кузда бўладиган қора совуқлар сабзавотчиликка жиддий зарар етказади. Қора совуқларнинг асосий сабаби шимолий кенгликлардан совуқ ҳаво оқимининг бостириб келишидадир. Бунинг натижасида ҳаво бир неча кун совиб туради. Бундай совуқлар баҳорда март-апрелда ва ҳатто май ойларида, кузда эса октабр-ноябр ойларида бўлади.
Кузги қора совуқларга қарши курашишнинг энг оддий ва қулай усули бевосита совуқ тушишидан олдин экинни бостириб суғоришдан иборатдир. Суғориш натижасида ўсимликларни ўраб олган ҳаво сув юуғи билан тўйинади. Совуқ вақтида ҳарорат пасайганида сув буғлари конденсатсияланади, яъни сувга айланади, бунда шудринг тушади ва буғ маҳсулот бўлгандаги яширин иссиқлик ажралиб чиқади. Кузатишлар Ўрта Осиё шароитида ерни қора совуқ тушишидан олдин суғориш ўсимликлар орасидаги ҳаво ҳароратини 2-3°С оширишини кўрсатади.
Бироқ қора совуқларга қарши курашишда экинларни суғориш кузда ҳаво ва тупроқ қуруқ бўлгандагина яхши натижа беради, намгарчиликда қора совуқларга қарши ерни суғориш бефойдадир.
Қора совуқларга қарши курашишнинг синалган усулларидан бири тутун чиқарадиган шашкаларни ёки унчалик аҳамияти бўлмаган органик ёнилғилар – похол, бегона шт, дарахт шохлари, анғиз қолдиқлари, супириндилар ва ҳоказоларни ёқиб тутатишдан иборатдир.