Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети туризм асослари

8. 2. Ўзбекистон республикасида туризм инфратузилмасини ривожлантириш чора - тадбирлари

Кейинги йилларда республикамизда туризм инфратузилмасини замон талабига мослаштириш мақсадида кўпгина ишлар қилинмокда. Айниқса, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 1995 - йил 2 - июндаги ''Буюк ипак йўли''ни қайта тиклашда Ўзбекистон Республикасининг иштирокини авж олдириш ва республикада халқаро туризмни ривожлантириш борасидаги чора - тадбирлар тўғрисида''ги фармони бу ишни юксак даражага кўтариш муаммоларини ҳал қилишда ўз ўрнига эга бўлди. Фармон ғоят муҳим халқаро туризм йўналиши - ''Буюк ипак йўли''ни қайта тиклаш, бунга хорижий сармояларни кенг жалб этиш, шунингдек, замонавий туризм сиёсатини вужудга келтиришга асосий мақсадни қаратди. Бунинг учун эса қуйидаги ўта муҳим ва долзарб масалалар ўз ечимини топиши лозим. Масалан, "Буюк ипак йўли"даги шаҳарлар - Самарқанд, Бухоро, Хива ва Тошкентда халқаро туризм бўйича махсус очиқ иқтисодий минтақалар ташкил этиш, мазкур шаҳарларнинг аэропортлари ва темир йўл вокзалларида туристлар учун божхона расм - русумларининг халқаро меъёрларга мос соддалаштирилган тартиби, шунингдек, транзит туристлар учун махсус божхона жойлари жорий қилиш кўзда тутилди. Ушбу шаҳарларда янги ташкил этиладиган туристик ташкилотлар ва корхоналар барпо этилган пайтдан бошлаб, дастлабки фойдани олгунга қадар ўтадиган даврда, лекин рўйхатга олинган санадан кейин узоғи билан уч йил мобайнида барча турдаги солиқлардан озод қилиш имконияти туғилди. Шу мақсадда мазкур ташкилотлар ва корхоналар фойда (даромад) олган биринчи йили фойда (даромад) солиғининг 50% ини, иккинчи йили 75 % ини, учинчи йилдан бошлаб 100 % ини тўлашлари белгилаб кўйилди.

Шунингдек, туризм соҳасида қўшма корхоналар барпо этувчи жорижий сармоядорлар, илгари берилган имтиёзларга қўшимча равишда, олиб кетадиган фойдадан 5 йил муддатга солиқ тўлашдан озод қилиниши бу борадаги имкониятларни янада кенгайтириш учун муҳим аҳамиятга эга бўлди. Айниқса, тижорат банкларига тадбиркорлар хусусий меҳмонхоналарини ва меҳмонхона инфратузилмаси иншоотларини барпо этишлари чоғида уларга камида беш йил муддат ичида тўлаш шарти билан кредитлар берилиши ҳамда "Ўзбектуризм" МК Ташқи Иқтисодий фаолият миллий банки билан биргаликда инвестиция банки - "Ўзсаёҳатинвестбанк"ни ташкил этишларини белгилиб қўйилиши соҳа ривожи учун олиб борилаётган давлат сиёсатининг нечоғли тўғри эканлигини яна бир бор исбот қилди.
Фармоннинг муҳим жиҳатларидан бири шуки, унда Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузурида туризм бўйича Идоралараро кенгаш тузилиб, ушбу кенгаш фаолиятининг асосий вазифалари сифатида қуйидагилар белгилаб берилди:
а) туризм соҳасида иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш;
б) жаҳон андозалари даражасида кичик ва ўрта меҳмонхоналар, мотеллар ва кемпинглар тармоғи шакллантирилишини мувофиқлаштириш;
в) сайр - томошалар замонавий индустриясини, маданий ва спорт - соғломлаштириш марказларини барпо этишга кўмаклашиш;
г) ноёб туризм имкониятлари ва тарихий - маданий мерос кенг кўламда тарғиб қилиниши ва сақланишини ташкил этиш;
д) туризм тизимида мувофиқлаштирилган илмий - техникавий ва инвестиция сиёсатини ўтказиш;
е) туризм соҳасида кадрларни тайёрлаш ва қайта тайёрлашни таъминлаш.
Шунингдек, халқаро туризмни ривожлантириш билан боғлиқ барча масалаларни ўз вақтида ҳал этиш учун жавобгарлик "Ўзбектуризм" МК, "Ўзбекистон ҳаво йўллари", "Ўзбекистон темир йўллари" компанияларининг, Ички ишлар ва Ташқи ишлар вазирликларининг, чегара ва божхона хизматларининг раҳбарлари зиммасига юклатилди.
Мазкур фармонни амалга ошириш юзасидан Республика Вазирлар Маҳкамаси 1995 - йил 3 - июнда "Ўзбекистон Республикасида халқаро туризмнинг замонавий инфратузилмасини барпо этиш чора - тадбирлари тўғрисида"ги қарори эълон қилинди. Қарор президент фармонини тўлдириб, яна қуйидаги муҳим масалалар амалга оширилиши таькидлаб ўтилди: тегишли ташкилотлар билан биргаликда туристларни авиа ва темир йўл транспорти орқали ташишда имтиёзлар бериш тартибини ишлаб чиқиш, махсус божхона ҳудудларини ташкил этиш, уларни замонавий назорат техникаси билан жиҳозлаш вазифаси юклатилди. Қарорда туризм тизимидаги хусусийлаштирилаётган объектлардан тушган маблағлар "Ўзбектуризм" МК бўлинмаларини қайта куриш ва техника билан жиҳозлащ мақсадида "Ўзсаёҳатинвестбанк"ка ўтказиш белгилаб берилди.
Валюта операцияларида имтиёзлар, Тошкент, Самарқанд, Бухоро, Урганч - Хива йўналишларида йўлларни ободонлаштириш, сервис хизматларини ташкил этиш дастурларини ишлаб чиқиш, шаҳардан ташқарида жойлашган туристик обьектлар учун коммуникация тармоқлари тўлови бўйича имтиёзлар бериш, туристик иншоотлар қурилиши бўйича тендерлар ўтказиш, туристлар бўладиган жойларда амалий ва тасвирий санъат, халқ ижодкорлиги буюмлари, реклама маҳсулотларини тайёрлаш - сотишда шаҳобчалар ташкил этиш, хорижда туристик ваколатхоналар очиш - булар ҳам мазкур қарорда белгилаб қўйилган вазифалар эди.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 1999 - йил 15 - апрелдаги "2005 - йилгача бўлган даврда Ўзбекистонда туризмни ривожлантириш давлат дастури тўғрисида"ги фармони ҳам бу йўналишга алоҳида эътиборни қаратди. Фармонда мулкчилик шаклидан қатъий назар, туризм ташкилотлари хориждан келтириладиган технология ва меҳмонхона ускуналари, туризм мақсадларига мўлжалланган транспорт воситалари учун божхона "пошлина"лари тўлашдан уч йил муддатга озод қилиниши кўрсатиб ўтилди.
Дастурнинг иккинчи бўлими - "Ўзбектуризм" МКнинг 1999 - 2005 йиллардаги инвестиция дастури", - деб номланиб, унда Самарқанд шаҳрида "Президент отель" меҳмонхонаси қурилиши (маблағнинг 85 % хориж инвестори, 15 % "Ўзбектуризм" МК ҳисобидан), шаҳардаги "Самарқанд" меҳмонхонасини қайта тиклаш (8 млн АҚШ доллари. Хорижий ва маҳаллий сармоя), Хивада янги меҳмонхона қурилиши (бу ҳам 85% га 15 %), Урганчда "Хоразм" меҳмонхонасини қайта тиклаш (7,5 млн АҚШ доллари, Ҳиндистон кредити), Тошкент шаҳридаги "Ўзбекистон" меҳмонхонасини қайта тиклаш (31,5 млн АҚШ доллари, хорижий сармоя), шунингдек, 50 - 60 ўринли 2 - 3 юлдузли меҳмонхона қурилиши (20 млн АҚШ доллари, хорижий ва маҳаллий сармоя), Тошкент вилояти Чорвоқ сув омбори ҳудудида дам олиш зонаси ва гольф клуби қурилиши (100 млн АҚШ доллари, хорижий сармоя), Бухородаги "Бухоро" меҳмонхонасини қайта тиклаш (8млн АҚШ доллари, хорижий сармоя), Андижондаги 60 ўринли янги меҳмонхона қурилиши (12 млн АҚШ доллари, хорижий ва маҳаллий сармоя), шаҳардаги "Олтин водий" меҳмонхонасини қайта тиклаш (8 млн АҚШ доллари, хорижий ва маҳаллий сармоя), Жиззахдаги "Ўзбекистон" меҳмонхонасини қайта тиклаш (10 млн АҚШ доллари, хорижий ва маҳаллий сармоя), Термиздаги меҳмонхонани қайта тиклаш (6 млн АҚШ доллари, хорижий ва маҳаллий сармоя), Шаҳрисабздаги "Шаҳрисабз" меҳмонхонасини қайта тиклаш (6 млн АҚШ доллари, хорижий ва маҳаллий сармоя) каби жуда катта маблағ талаб этиладиган вазифалар мақсад қилиб олинганди. Шунингдек, Автобус - автомобиль паркини модернизациялаштириш (замонавийлаштириш) учун 12 млн АҚШ доллари миқдорида сармоя талаб қилиниши белгилаб берилди.
Дастурнинг учинчи бўлими - "Маркетинг тадбирлари", - деб номланиб, унда Ўзбекистоннинг диққатга сазовор жойлари ҳақида туристларга информация бериш ва туристик маҳсулотларни таклиф этиш мақсадида Internet, E-maiI халқаро информация тармоқларидан фойдаланишни ривожлантириш ҳам асосий вазифа сифатида қаралди.
Дастурнинг тўртинчи бўлими - "Туристларга хизмат кўрсатишни халқаро андозалар даражасига кўтариш, туризм инфратузилмасини ҳар томонлама ривожлантириш", - деб номланиб, унда Тошкент, Самарқанд, Бухоро ва Хива ша- ҳарларидаги туристларни ижарага автомобиль воситалари билан таъминлашга эътибор қаратилди.
Дастурнинг бешинчи бўлими - "Жаҳон мероси, маданияти ва тарихига кирувчи қўриқхоналар, ёдгорлик ша- ҳарларини муҳофаза этиш ва улардан мақсадли фойдаланиш бўйича тадбирлар", - деб номланиб, унда миллий боғлар, анъанавий чойхоналар, халқ амалий санъати ва кўргазмаларини ташкил этиш ва уларни туризм йўналишларига киритиш, туризм обьектларини ва мамлакатимиз тарихи билан боғлиқ тарихий ва маданий ёдгорликларни доимий равишда қайта тиклашга эътибор қаратилди.
Дастурнинг олтинчи бўлими - "Ички туризмни ташкил этиш бўйича тадбирлар", - деб номланиб, унда Самарқанд, Бухоро, Хива шаҳарлари туризм марказларида пиёда юрувчи туристлар учун махсус йўллар ташкил этилишига эътибор қаратилди.
Туризм инфратузилмасини ривожлантириш туристик заҳиралардан режали фойдаланиш жараёнининг асосий босқичидир. Туристик заҳиралар қанча мафтункор бўлмасин, туристнинг бу табиат инъомларидан фойдаланиши буларга бемалол ета олишига боғлиқ. Агар мазкур табиат инъомига йўл ёки сўқмоқ бўлмаса ушбу объектга кўплаб туристларни жалб қилиш қийин бўлади. Баъзи ҳолларда эса бунинг иложи йўқ. Мисол учун Венесуэладаги Анхель шаршарасига (дунёдаги энг катта шаршара, баландлиги 140 м.) туристлар нисбатан кам боради. Чунки, у ерга бориш учун на йўл бор, на самолёт қўнадиган майдон. Ушбу шаршарага катта қийинчиликлар билан тезоқар дарё бўйлаб қайиқда бориш мумкин. Ўзбекистонимизнинг Қашқадарё вилояти Яккабоғ туманидаги Ҳисор тоғи этагида жойлашган Тошқўрғон қишлоғи ва Амир Темур ғорига олиб бориладиган йўлдаги Ҳўкизбурун шаршарасига туристлар борилишини йўлга қўйилса, айни муддао бўлур эди. Яъни, бу жойларда туризм инфратузилмасини барпо этиш учун катта сармоя талаб этилади. Республикамизда шундай масканлар кўп. Булардан ташқари, туристларни мафтун қиладиган жойларга боришнинг қийинчилиги бир томондан бўлса, иккинчи томондан туристлар ўзлари учун етарли бўлган қулай шароитларни талаб қиладилар. Масалан, меҳмонхоналар тизимида қабул қилинган стандартларда туристларни икки ўринли, қулайликлари мавжуд бўлган (ҳожатхона, душ, ҳаммом, иссиқ сув) номерларга жойлаштириш кўзда тутилган. Бу ҳолат Ўзбекистоннинг чекка ҳудудларида туризмни ривожлантиришга тўсқинлик қилади.
Хулоса

Ушбу мавзуда туризм инфратузилмаси тушунчасининг моҳияти, республикамизда унга қаратилган чора -тадбирлар ҳақида фикр билдирилган. Туризм инфратузилмаси, - деб туризм билан боғлиқ бинолар, улардаги муҳандислик ва коммуникация тармоқлари, йўллар, иссиқлик, электр ва телефон алоқалари тушунилишига айтилади. Шунингдек, мавзуда мамлакатимизда кейинги йилларда чиққан фармон, қарорларда туризм инфратузилмасини ривожланиши учун қаратилган йўл - йўриқлар ёритиб берилади. Айниқса, "Буюк ипак йўли" марказида жойлашган Ўзбекистоннинг тарихий шаҳарларида туризм инфратузилмасини ривожланишига эътибор қаратилади.