Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат аграр университети агрокимё ватупроқшунослик кафедраси

ТУПРОҚ ҚАТЛАМЛАРИНИНГ ТУЗИЛИШИНИ ЎРГАНИШ.
ТУПРОҚ КЕСМАСИ ҚАЗИШ.
Тупроқ чуқури ўз вазифасига кўра 3-хил бўлади:
1. Асосий чуқур (разрез яъни кесма).
2. Ярим чуқурча.
3. Чуқурча.
1.Асосий чуқур тупроқ типларини аниқлаш учун кесмалар, тупроқ қатламлари ва тупроқ қалинлиги хилма-хиллигини ўз ичига олиши керак. Кесманинг чуқурлиги тупроқ ҳосил қилувчи жинсларга ва тупроқ пайдо бўлиш жараёнига қараб 150-300 см.гача қазилиши керак.
2.Ярим чуқурча асосан тип ва типчаларни ажратишда уларнинг чегарасини аниқлаш учун қазилади. Кесманинг чуқурлиги 75-150 см бўлиши керак.
3.Чуқурча 25-75 см қазилиб, тупроқларнинг тип ва типчаларини, уларнинг тарқалиш чегараларини аниқлаш учун қазилади.
ЧУҚУР ҚАЗИШ ТЕХНИКАСИ.
Далада чуқур қазиш учун талабга жавоб берадиган жой танланиб, узунлиги 150-200 см,баъзан 300 см, кенглиги 70-80 см, чуқурлиги 150-300 см қилиб тўғри тўртбурчак шаклида қазилади (ер ости сизот суви яқин ерларда сизот суви чиққунча, ер ости сизот суви чуқур ерларда эса 3 м ва ундан ортиқ қилиб қазилади).
Чуқурнинг қуёшга қараган девори тик ва силлиқ, унга қарама-қарши томони эса зинапоя қилиб қазилади. Чуқурнинг қуёшга қараган деворида тупроқ қатламлари аниқ ажралиб кўриниб туради. Тупроқнинг янги яралмалари, қўшилмалари, ўсимлик қолдиқлари,чувалчанг ва чумоли излари ҳамда тупроқнинг намлиги аниқ кўриниб туради. Чуқурнинг бу томонидан тупроқнинг генетик қатламлари (горизонтлари), морфологик (ташқи) белгилари аниқланиб, ҳар бир тупроқ қатламидан намуналар олинади.
Топографик асоснинг масштабига ва текширишнинг мақсадига мувофиқ 1-2;5-10 ёки 10-15 гектар ердан битта чуқур қазилади. Қазилган чуқурлар харитага тушурилиб, рақамлар қўйиб борилади. Далада бир неча хил тупроқ типи ва типчалари борлиги аниқланса, жойнинг рельефига қараб, ярим чуқур ёки чуқур қазиш билан тупроқ хиллари орасидаги чегара аниқланади.
Қазилган тупроқ кесмаси ва тупроқ қатламларининг морфологик белгиларини изоҳлашда қуйидагилар инобатга олинади: тупроқ генетик қатламларининг қалинлиги, ранги, намлиги, механик таркиби, ўсимлик қолдиқлари, ҳайвонот излари, тупроқнинг донадорлиги, тузилиши, янги яралмалари, қўшилмалари ва кейинги қатламга ўтишидаги фарқи ёзиб олинади.
ДАЛА КУНДАЛИК ДАФТАРИНИНГ НАМУНАСИ
Дала кундалик дафтарининг №
Текширувчилар (ф.и.ш)……………………………………………………………………....
Сана (йил,ой,кун)……..……………………………………………………………………….
Географик ҳолат………………………………………………………………………………..
Рельеф….…………………………………………………………………………………………
Микрорельеф…………….……………………………………………………………………...
Ўсимлик ва экинлар…………………………………………………………………………….
Вижиллаш чуқурлиги…………………………………………………………………………..
Янги яралма чуқурлиги………………………………………………………………………..
Гипсли қатлам чуқурлиги………………………………………………………………………
Илдизлар чуқурлиги…………………………………………………………………………….
Нам қатлам чуқурлиги………….………………………………………………………………
Темир оксид чуқурлиги…………..…………………………………………………………….
Сизот сувлари чуқурлиги…………..………………………………………………………….
Шўрланиш…..……………………………………………………………………………………
Ботқоқланиш……..………………………………………………………………………………
Тупроқ она жинси……….………………………………………………………………………
Тупроқ типи ва хиллари…..…………………………………………………………………..
Олинган намуналар чуқурлиги(см)………..…….………………………………………….
Саволлар:
1.Тупроқ чуқури яъни кесмаси неча хил бўлади?
2.Далада чуқур қазиш техникаси қандай?
3.Дала кундалигига нималар ёзилади?
№5 - амалий иш